O acento diacrítico

O acento diacrítico utilízase, sen ter en conta as regras xerais de acentuación, para diferenciar na escrita dúas palabras que se escriben igual pero teñen distinto significado e tamén se pronuncian de xeito diferente.

A miúdo úsase o til diacrítico para diferenciar unha palabra con «o» ou «e» abertos fronte aos pechados: 

óso [‘ɔso] ‘parte do esqueleto’ / oso [‘oso] ‘animal plantígrado’. 

Ou tamén para distinguir palabras tónicas fronte a átonas: 

é [‘e] ‘verbo «ser»’ / e [e] ‘conxunción copulativa’

Estas son algunhas das palabras que en galego levan acento diacrítico:

Se unha palabra leva acento diacrítico debe mantelo aínda que se escriba unida a outra palabra, así: 

É o que hai / Éche o que hai

O profesor dá as notas / O profesor dáas.  

Aquí e aquí tes algunhas actividades en liña para practicar. Adiante!

Magosto e Samaín 2023

Estamos no outono. Tempo de celebracións tradicionais como o Samaín e o magosto. O venres pasado puido respirarse no Fogar un gran ambiente festivo. Xogos tradicionais, meigas, mortos viventes, lobishomes... e tamén o castañeiro coas súas castañas asadas! Aquí deixamos unhas pouquiñas imaxes desta xornada máxica.

E, para rematar, un vídeo para aprendermos un chisco máis sobre estas tradicións de noso.

Liñas temáticas na poesía de Pondal

Eduardo Pondal consagrou a súa vida e a súa obra por enteiro a Galicia, á que consideraba unha nación en construción. Esta idea reflíctese na súa poesía épico-lírica en tres liñas temáticas principais: o helenismo, o celtismo e o bardismo.

Helenismo

Pondal ten unha ampla formación na cultura clásica grecolatina e admira o pasado heróico de Esparta. Aparece o helenismo na mención de personaxes históricos e míticos da Grecia clásica (Leónidas, Tirteo...), na alusión a topónimos helénicos (Atenas, Termópilas...), no tratamento da morte heroica e gloriosa. O seu obxectivo é que sirvan exemplo para as xentes galegas, tratando de indicarlle o camiño da súa liberación.

Oh, quen morrer poidera, 

coma o forte Leónidas; 

envolto en duro ferro, 

noutras rudas Thermópilas! 

Por unha patria escura. 

de escravos e de ilotas; 

e deixar, cal cometa,

longo rastro de gloria!

Celtismo

Influído por historiadores como Manuel Murguía, que defenden a orixe celta da nación galega, Pondal considera que os antigos celtas, cos seus líderes (Breogán, Ith...), serían os nosos devanceiros. Os seus poemas fan alusión, en ton épico, aos feitos destes heroes, presentados como exemplos da forza, do valor e do sentido da dignidade. Con este recurso ao pasado mítico celta, o poeta presenta Galicia como un pobo con historia propia e cun pasado glorioso. Un pasado que nos serve de exemplo para recuperarmos a nosa autoestima colectiva. 

Boandanza, saúde, 

raza de Breogán; 

teus groriosos destinos, 

certo he doce agoirar: 

raza nobre, anque ruda, 

forte no soportar; 

a de boa estatura, 

e de corpo lanzal: 

asomellante ôs pinos, 

ben compridos que están, 

sobre a materna, 

rápida pendente, 

do monte de Brumar. 

Bardismo

Pondal atribúese a si mesmo papel de bardo do pobo galego. O bardo era o antigo poeta celta, unha especie de guía espiritual que gardaba e transmitía poeticamente a sabedoría da tribo. Pondal concibe a súa obra como unha revelación aos galegos, por unha parte, do seu pasado celta glorioso, que debería servir de estímulo e orgullo; por outra parte, do seu presente de opresión e escravitude; e por último, do seu futuro, no que, guiados polo bardo, conseguirán o triunfo da liberdade.

Mais a alma do bardo,

enérxica, ousada,

que audaz libertade,

tan sóo soña e ama;

vai pensando en propósitos férreos,

que ergueran a patria! 

Liñas temáticas na poesía de Curros Enríquez

Manuel Curros Enríquez foi un autor moi comprometido cos máis humildes. Isto converteuno, posiblemente, no poeta máis lido e admirado do seu tempo. Proba deste afecto popular foi o seu multitudinario enterro na Coruña en 1908, ao que asistiron máis de 40.000 persoas. As súas liñas  temáticas básicas foron: a social ou cívica, a costumista e a intimista.

Poesía social ou cívica

Curros cría na función social da poesía. O poeta ten que comprometerse socialmente e poñer os seus versos ao servizo do pobo. Curros expón directamente o seu pensamento, a súa ideoloxía: defende que a cultura, a educación e a ciencia traerán o progreso material e, con el, a liberdade; en troques, denuncia que a superstición, o fanatismo relixioso e a ignorancia só prolongan a situación de atraso e a opresión do pobo.

CULTURA E CIENCIA > PROGRESO MATERIAL > LIBERDADE

IGNORANCIA E FANATISMO > ATRASO > OPRESIÓN

Manifesta esta temática ao tratar a situación de opresión que sofre pobo galego humilde, os labregos: o inxusto reparto da terra, o pagamento de foros e outros impostos, o caciquismo...

Queredes castañas

dos meus castiñeiros?...

Cantádeme un maio

sin bruxas nin demos;

un maio sin segas,

usuras nin preitos,

sin quintas, nin portas,

nin foros, nin cregos.

Poesía costumista

Os trazos máis claros desta liña obsérvanse en «Unha voda en Einibó», «O gueiteiro» e «A Virxe do Cristal», os tres poemas cos que gañou o certame literario en Ourense en 1877. Neles recrea lendas, tradicións e tipos populares. 

Dendes do Lérez lixeiro

ás veigas que o Miño esmalta,

non houbo no mundo enteiro

máis arrogante gueiteiro

que o gueiteiro de Penalta.

Poesía intimista

Non abundan nos seus textos as expresións da intimidade. Só cando Curros se ve fondamente conmovido por algún acontecemento, aflora o seu subxectivismo. Por exemplo: cando manifesta a ledicia e o amor de pai no nacemento do seu primeiro fillo («Ben chegado») ou cando expresa a súa dor pola morte dun fillo («¡Ai!») ou no enterro de Rosalía («A Rosalía»).

Coitadiño! Sintindo os meus pasos,

revolveu cara a min os seus ollos.

Non me viu… e chorou…  ai!, xa os tiña

ceguiños de todo.

Non me acordo que tempo me estiven

sobre o berce de dor debruzado;

sólo sei que me erguín co meu neno

sin vida nos brazos…

«Non me digas ‘te quero’» (edición 2023)

Con todos vós, a primicia mundial do videoclip «Non me digas "te quero"» (edición 2023). Despois do grande éxito da peza dos compañeiros de terceiro do curso pasado, nesta ocasión Nicolás Barro, Carmen Pérez, Ainara Sánchez, Carola Veiras e Sabrina Varela (de 3ESO-A) aceptaron reto de facer a súa propia versión do tema «Non me digas "te quero"» do youtubeiro Aquel-e. E aquí está o resultado. Gran traballo!

Unha canción que, ademais, serviu para mellorarmos o uso do pronome átono! Todo son vantaxes!

Parabéns por «DOGMA 95»!

Estamos de celebración! O Fogar participou coa curtametraxe «DOGMA 95» no certame CINEMA NA ESCOLA 2023, organizado polo Concello da Coruña entre centros escolares de toda a cidade. Na gala de entrega de Premios, celebrada o pasado mércores, os nosos rapaces recibiron dous dos máis importantes galardóns: «Mellor guión» e «Mellor montaxe».

Na creación da peza participaron alumnos e alumnas de varios cursos: Diego Costa (1ESO); Álex Caminero e Noa Garrido (2ESO); Martin Ferrero, Sara Miñones e Adriana Otero (BACH). Tamén contaron coa colaboración de profesorado de diferentes departamentos. 

Xa o curso pasado fixeron un papel moi brillante coa peza «Fuxide». Parabéns a todos polo seu magnífico traballo! O ano que vén, máis!

A noticia

A noticia é o subxénero xornalístico que relata de forma breve e obxectiva un suceso de interese. Deseguido podes ver como é a súa estrutura e que preguntas esenciais debe responder.

Como vedes, a estrutura da noticia consta de:

Título: introduce a noticia presentando de forma sinxela o asunto principal

Subtítulo: vai despois do título completándoo.

Entrada: presenta, nun só parágrafo, a información máis importante.

Corpo: desenvolve, en varios parágrafos, o resto da noticia ofrecendo outros datos.

As noticias ben redactadas deben responder, especialmente na entrada, a estas preguntas básicas: 

Que acontece?
Quen é o/a protagonista?
Onde ocorreu todo?
Cando ocorreu todo?
Como sucederon os feitos?
Por que ocorreu iso?

Es ti quen de converterte en xornalista e escribir a túa propia noticia? Seguindo as pautas anteriores, redacta unha nova que fale dalgún acontecemento de interese ocorrido no Fogar.

Parabéns polo gran traballo das Letras Galegas

Despois de tantas e tan lucidas actividades arredor do Día das Letras Galegas neste 2023, non queda máis que felicitar a todos os que puxestes o voso grancíño de area. Parabéns a profes, familias e nenos e nenas! E lembrade, o galego está con nós os 365 días do ano!

«Palabras fermosas» para o Día das Letras Galegas

Hoxe, 17 de maio, presentámosvos este fermoso vídeo que amosa como o alumnado de Primaria participou no proxecto «Palabras fermosas», inspirado na proposta «As palabras de don Paco» da RAG e organizado desde o departamento de Música. 

Os nenos e nenas traballaron a reciclaxe decorando camisetas vellas con palabras enxebres da nosa lingua («ledicia», «bico», «praia», «morriña»...). E todo a ritmo da canción «O meu mundo é» de Paco Nogueiras. As camisetas, cos seus fermosos caligramas, luciron onte no patio.

Unha iniciativa que promove entre os nosos cativos o amor pola lingua galega. Parabéns aos rapaces e a Iria Pérez polo seu traballo!

Tres pasagalegos para o Día das Letras Galegas

Para o Día das Letras Galegas, o alumnado de 6EP participou na creación de tres magníficos pasagalegos. Aquí os tedes. Cada un deles consta dun rosco de 23 palabras, ordenadas alfabeticamente. Cantas podes adiviñar? 

Imaxínate como concursante da tele e pon a proba os teus coñecementos sobre vocabulario na nosa lingua.

E non só xogues ti. Convida a xogar na casa ao teu pai, á túa nai, a teu irmán ou irmá, aos teus avós... Quen o fai mellor?

Sexto A

Sexto B

Sexto C

O 17 de maio para Francisco Fernández del Riego

Un ano máis chega a homenaxe á nosa lingua e á nosa literatura a través da figura dun escritor ou escritora ilustre. Neste caso, as celebracións do 17 de maio xiran arredor de Francisco Fernández del Riego, escritor e editor incansable, un dos fundadores de Galaxia, presidente e renovador da Real Academia Galega e impulsor do Día das Letras Galegas.

Aquí tedes un par de vídeos que nos aproximan, dunha forma amena, á súa vida e á súa obra.

Este para Primaria e 1-2 ESO

Este para 3-4 ESO e BACH

Para poñernos a proba todo que chegamos a aprender sobre a figura de don Paco, imos utilizar en Primaria, en Secundaria e en Bacharelato estes pasatempos. Resolveremolos, en grupos, aula por aula, despois de vermos os vídeos e de investigarmos na exposición de carteis dedicados a autor que temos exposta no centro.

 

O Rexurdimento e A Coruña

O Rexurdimento é, como podes ver no teu libro, o movemento cultural que nace coa publicación de Cantares gallegos de Rosalía de Castro o 17 de maio de 1863 e que se estende ata a segunda década o século XX. Este movemento xorde da vontade dun importante grupo de intelectuais e escritores de que o galego renacese como lingua literaria e de cultura, despois de varios séculos de desprezo e marxinación.

Rosalía, aquela rapaza de escasos 20 anos, amosou unha actitude sen precedentes na época: superou os prexuízos sobre o galego e tamén os prexuízos sobre o papel das mulleres no século XIX, para publicar por primeira vez unha obra literaria na súa lingua. Unha actitude de orgullo, de dignidade e de defensa da propia identidade que compartiron despois persoeiros literarios como Manuel Curros Enríquez ou Eduardo Pondal.  

A Coruña xogou un importante papel na orixe e no desenvolvemento do Rexurdimento. A recuperación da nosa cultura estivo fondamente vinculada a esta urbe naquelas últimas décadas do século XIX e primeiras do XX: os primeiros faladoiros da mítica Cova Céltica, o paso pola cidade de Rosalía, Curros e Pondal, a fundación da Real Academia Galega e das primeiras Irmandades da Fala...

Para ilustrar estes feitos, hai uns anos, os compañeiros de 1º de Bacharelato María Belén Arce Papaleo, Nerea Ares Caamaño e Sergio Arias García decidiron elaborar un breve documental. Un interesante percorrido por rúas, prazas, parques e mesmo cemiterios que amosa ás claras como a implicación da nosa cidade coa literatura galega xa vén de vello.

Belén, Nerea, Sergio, parabéns!

Ruta Pondaliana 2023

O pasado 3 de abril, os grupos de 3ESO do Fogar desenvolveron a saída didáctica da Ruta Pondaliana, organizada polos Departamentos de Lingua e Literatura Galegas e de Xeografía e Historia. O obxectivo foi visitar espazos singulares da comarca de Bergantiños directamente relacionados cos poemas de Eduardo Pondal.

Pola mañá, o percorrido, coa lectura e comentario in situ de poemas pondalianos, incluiu o Dolmen de Dombate (con obradoiros de caza prehistórica e visita guiada ao dolmen), o Castro de Borneiro  e a praia de Valarés.  Neste último espazo foi onde comemos e puidemos gozar duns momentos de lecer na praia.

Pola tarde, o itinerario previsto polo Monte Branco e pola desembocadura do Anllóns foi suspendido polo empeoramento do tempo.

Pasagalego: Fernández del Riego

Chegou maio, o mes das Letras Galegas, e como sempre o Fogar comeza a ferver de actividade arredor da nosa lingua e da figura do autor ou autora homenaxeado cada ano. No 2023, este persoeiro é Francisco Fernández del Riego, tamén coñecido como Don Paco. Trátase dunha figura senlleira da Galicia dos séculos XX e XXI polo seu labor no eido do ensaio, da edición e do activismo cultural e político.

Grazas ao traballo do alumnado de 3ESO, un dos proxectos arredor do Día das Letras Galegas que sacamos adiante neste trimestre é o «Pasagalego: Edición Fernández del Riego». Aquí vos queda o rosco de 23 letras con palabras relativas á vida e á obra deste autor. Os datos foron extraídos das biografías que ofrecen a Wikipedia e a Real Academia Galega. 

Adiante, despois de traballardes na aula a figura de Francisco Fernández del Riego, xogade e comprobade cantas letras acertades. 

As solucións, ao final!

A lenda de Breogán e as «nacións celtas»

Non é difícicil de identificar certas afinidades entre os pobos cunha orixe celta común no extremo atlántico de Europa. Son as coñecidas como «nacións celtas». 

Boa parte deste herdo común, pode estar asociado a figuras como a de Breogán, mítico rei celta que Eduardo Pondal levou aos seus versos.

O rei Breogán foi fundador de Brigantia (hoxe, A Coruña), segundo as tradicións lendarias irlandesas recollidas nun conxunto de manuscritos do século XI: o Leabhar Gabhála Éireann ou Libro das Conquistas Irlandesas, que narra as diversas invasións que sufrira a illa. 

Segundo estes textos, Breogán construiu na cidade da Coruña unha torre de altura tal que se podía enxergar, nos días máis claros, unha ribeira verde: Irlanda.

A visión desta afastada terra leva a Ith, fillo de Breogán, ata a illa, onde algúns nobres envexosos o asasinan. En vinganza, o sobriño de Ith, Mil, navega desde Brigantia a Irlanda con trinta barcos e conquista a illa, dando lugar ao pobo dos fillos de Mil ou milesios, orixe da liñaxe celta de Irlanda.

Aquí tedes un breve vídeo que recrea estes episodios da lenda de Breogán e da conquista de Irlanda polos seus descendentes con fragmentos do Leabhar Gabhála Éireann.

As variedades xeográficas

O galego, como calquera outra lingua viva, posúe distintas variedades xeográficas (ou dialectais). É dicir, ao longo do noso territorio hai trazos na fala (fonéticos, morfolóxicos, léxicos...) específicos de cada lugar. No seguinte vídeo podes ver unha boa mostra disto.

No teu libro explícase cales son bloques dialectais do galego e cales son os trazos específicos de cada un. Basicamente son tres: o bloque occidental, o bloque central e o bloque occidental. O trazo que lles serviu aos lingüistas para determinar o límite entre estes bloques é o xeito de formarmos o plural das palabras acabadas en -ón. 

-ón / -óns (bloque occidental)     -ón / ós (bloque occidental)     -ón/ois (bloque oriental)

   camións                                   camiós                                   camiois

Estes serían algúns dos trazos lingüísticos propios de cada bloque:

A tarefa de hoxe, sinxela. Tendo en conta a información anterior e a que tes no teu libro, identifica a que bloque dialectal corresponde a fala de Quico Cadaval, que podes escoitar neste divertido monólogo seu sobre «Os coruños». IMPORTANTE: debes xustificar a túa resposta cun mínimo de CATRO TRAZOS (cos seus correspondentes exemplos).

As variedades da lingua

A lingua non é un elemento monolítico e uniforme. Non todos os falantes dun idioma o usan do mesmo xeito; pola contra, dependendo das circunstancias (o tempo, o lugar, a situación...) empregan diferentes variedades da lingua.

A. Variedades históricas (ou diacrónicas)

Son as formadas polas diferenzas das linguas ao longo do tempo. Así, como o galego falado no século XII non é igual ca o do século XXI.

B. Variedades sociais (ou diastráticas)

Son as variedades que veñen determinadas por factores como o nivel cultural, a idade… Non todas as persoas teñen o mesmo nivel de coñecemento da lingua e, polo tanto, uns falantes expresaranse con maior ou menor corrección lingüística ca outros.  As variedades sociais son chamadas tamén niveis de lingua: nivel culto, nivel medio e nivel vulgar.

C. Variedades xeográficas (ou diatópicas)

Son as variantes que unha lingua presenta nas distintas zonas xeográficas nas que se fala. Cada lugar presenta uns trazos lingüísticos característicos. Segundo como se distribúen, descríbense tres grandes bloques dialectais: occidental, central e oriental.

D. Variedades situacionais (ou diafásicas)

Son as modalidades de fala que escolle o falante segundo a situación comunicativa na que se atope: unhas veces de xeito espontáneo e outras de maneira máis formal. 

Obradoiro de Lectura Creativa

En 3 ESO levamos xa varios cursos poñendo en practica o «Obradoiro de Lectura Creativa», unha sinxela técnica que permite traballar de forma lúdica os hábitos lectores do alumnado, a partir de dúas obras do fondo da nosa biblioteca: Esfinxe. Relatos de pensamento creativo e Sherezade. Novos relatos de pensamento creativo.

Esta semana volvémolo realizar e fixémolo coa técnica cooperativa coñecida como 1-2-4, coa que o alumnado ten a oportunidade de traballar primeiramente de xeito individual e logo en parellas e grupo. O obxectivo final é que, despois de intercambiaren ideas, se poñan de acordo nunha resposta final común.

O xogo, a partir dos textos seleccionados, permite desenvolver capacidades básicas como a comprensión lectora, o razoamento crítico, o pensamento creativo e lateral...

En vista dos bos resultados, repetiremos!

Un paseo pola lusofonía

Se cadra, non lembras o Festival de Eurovisión do ano 2017. Pois estivemos de celebración! De entre ducias de cancións en inglés cantadas por representantes de países de toda Europa, a gañadora foi «Amar pelos dois», unha balada en portugués, ese idioma fillo do galego-portugués medieval. Un mozo lisboeta, Salvador Sobral, foi o vencedor cantando na súa propia lingua.

A vinculación do galego co portugués fai que poidamos entendernos, sen grandes dificultades, cuns 215 millóns de persoas do ámbito da lusofonía. Se, ademais, falas castelán e inglés, podes chegar a comunicarte en total con case 1000 millóns! Todo son vantaxes!

No seguinte vídeo temos informativos de varios países da lusofonía. Podemos apreciar distintos acentos (ou «sotaques» como din eles) mais a comprensión é ben doada.

 

Aquí vai unha sinxela tarefa: resolver este encrucillado creado a partir da letra de «Amar pelos dois», de Salvador Sobral. Escoita a canción dúas ou tres de veces e, se ves que o necesitas, consulta a letra (aquí). Finalmente, imprime o PDF e tráeo o próximo día resolto.