Substantivo: xénero e número

O xénero é inherente aos substantivos. No teu libro de texto (páxs. 91-92) podes estudar o imprescindible sobre este trazo do substantivo. A lingua galega diferencia dous xéneros: masculino e feminino. A maioría dos substantivos presentan invariablemente un só xenero (a mesa, o libro). Neste sentido, cómpre lembrarmos que en galego...

En troques, algúns substantivos admiten os dous xeneros por designaren seres sexuados (o neno / a nena, o gato / a gata). Nestes casos a regras de flexión de xénero recóllense neste esquema.

En canto á flexión de xénero, convén precisar o caso dos que rematan en -án e -ón.

O número dos substantivos (no teu libro, páxs. 93-94) permite expresar a diferenza entre realidades singulares e múltiples. O que máis nos interesa é o xeito de formar o plural en galego, que segue unhas regras básicas.

A lírica: métrica, estrofas...

Hoxe imos repasar os trazos básicos do xénero lírico. O primeiro que debes facer é ler con atención os subapartados 2.1 O xénero lírico (páxs. 22-23) e 4 A linguaxe literaria (páxs. 25-27). Relé a definición xeral do xénero, a análise métrica, os tipos de estrofas e os recursos estilísticos.

Para poder recoñecer os tipos de estrofas, aquí tes estas imaxes que nos amosan desde as máis breves e simples (pareado, tercetiña...) ás máis longas e complexas (romance, soneto...).

Tamén podes consultar os tipos de estrofas nesta presentación.

Agora poñamos en práctica estes coñecementos. Deseguido, o soneto «Bendito sexa o ano, o mes, o día» de Darío Xohán Cabana. Leo con calma, en voz alta se é posible, e procura captar o seu sentido. Lembra que hai unha voz poética que busca expresar unha idea.

Bendito sexa o ano, o mes, o día
que te encontrei no medio do camiño
e andabas escollendo a flor do espiño
sen te mancar na espiña que fería;

bendita sexa a hora en que eu prendía
no teu claro mirar de trigo e liño
e o instante en que probei o manseliño
mel da palabra túa de amavía:

bendito sexa o intre e o segundo
en que determinei ser teu amigo
e camiñar contigo polo mundo.

bendito sexa o porto e a cidade
onde embarquei pra navegar contigo
nun navío de amor e de saudade.

Agora vai aquí e realiza as actividades interactivas que se propoñen sobre este poema (marca a opción «Mostrar todas as preguntas»). Cando remates, comproba os teus propios resultados. Non é preciso que me envíes nada por MOODLE.

Orixe e formación do galego

Como podes ver na páxina 20 do teu libro de texto, o galego é unha lingua romance (ou románica) derivada da variedade do latín que trouxeron a Galicia os romanos, cara ao século I d. C., durante a expansión do Imperio. Sendo esta base latina o compoñente fundamental da nosa lingua, o galego tamén conserva trazos das linguas anteriores e posteriores á romanización.

Substrato. Trátase das linguas dos pobos que habitaron no territorio galego antes da chegada dos romanos. Hai que distinguir unha compoñente preindoeuropea, máis antiga, e outra indoeuropea, de orixe celta e precelta. Destas linguas quedan restos no noso léxico (carqueixa, cabana, amorodo, berce, con, sobaco, sapo, veiga, carballo, gándara, rodaballo...) e na nosa toponimia (Coruña, Laxe, Carballo, Carnota, Lestrove, Montrove, Barallobre...). 

Romanización. Chámase asi ao proceso de asimilación cultural por parte do Imperio Romano dos territorios que ía conquistando na súa expansión. Noutras palabras, é da expansión da cultura romana e da súa lingua. De feito, o latín é a base fundamental do galego: regras gramaticais, fondo léxico...

Superestrato. Trátase das linguas que falaban os pobos que chegaron a Galicia despois da romanización e que deixaron pegadas no galego: as linguas xermánicas e o árabe. No século V prodúcese as invasións xermánicas. Na Gallaecia asentanse os suevos, onde fundaron o Regnum Suevorum, o primeiro reino xermánico de Europa. Deles conservamos algunhas voces da vida doméstica (ganso, espeto, luva, esmagar, sopa...), antropónimos (Carlos, Alberte, Guillerme, Elvira...) e topónimos (Zas, Gondomar, Allariz, Mondariz, Guitiriz...). Os árabes penetraron na Península no ano 711, mais practicamente non chegaron a asentarse no noso territorio. Conservamos uns poucos topónimos (Alfoz, A Mezquita ou Rábade) e outras voces adquiridas como préstamos a través do castelán ou do portugués (alcalde, almofada, albanel, algodón, azucre, laranxa, xadrez...).

Cara ao século IX, esta evolución deu lugar á aparición das diferentes linguas romances, entre elas o galego. No seguinte mapa animado vemos de forma gráfica a evolución da nosa lingua (e das outras linguas peninsulares) desde o ano 1000 aproximadamente ata a actualidade.

 

E para rematar, unha magnífica presentación en Prezi sobre «A formación do galego» elaborada pola nosa antiga alumna de bacharelato Helena Mayobre. 

Helena Mayobre Hermo

O signo lingüístico

Xa estamos comezando un novo curso. Se reparas na páxina 16 do teu libro de texto, verás que as linguas están constituídas por signos que emitimos oralmente: os signos lingüísticos. Un signo lingüístico é a unión inseparable de dous compoñentes que o lingüista Saussure denominou significante (grupo de sons que asociamos a un concepto) e significado (idea ou concepto que asociamos a un significante). Esta dobre cara do signo remite sempre a unha realidade ou referente.

O seguinte esquema exemplifica graficamente esta idea.

O signo lingüístico é arbitrario e convencional, é dicir, non hai ningunha razón para que o can se chame can. Así, cada cultura desenvolve, para un mesmo significado, o seu propio significante: can, perro, dog...

O signo lingüístico é tamén articulado, isto é, tanto significado como significante poden dividirse en unidades máis pequenas que se combinan para formar novos signos (/kán/ –> /pán/ –> /tán/; ‘animal’ ‘canino’ ‘doméstico’ –> ‘animal’ ‘felino’ ‘doméstico’).

Para que che quede algo máis claro, e tamén para que practiques un chisco o teu portugués, aquí tes un breve vídeo sobre o signo lingüístico. Seguro que o pillas todo!