Día de Rosalía 2024

Aproxímase o Día de Rosalía. Será este venres, 23 de febreiro. En tal data de 1837 naceu, en Santiago de Compostela, a nosa galega máis universal, Rosalía de Castro. Unha muller que conseguiu converterse na impulsora do Rexurdimento da literatura galega con poemas hoxe traducidos a ducias e ducias de idiomas: inglés, francés, alemán, ruso, xaponés, éuscaro, hebreo, turco, hindi, guaraní...

Para celebrar o Día de Rosalía, este ano, entre outras actividades, preparamos o vídeo que puidestes ver arriba. Un gran traballo colaborativo no que nenos e nenas de todas as etapas (desde Infantil ata Bacharelato), coas súas familias, fixeron a recitación dun dos seus poemas máis célebres: «Miña casiña, meu lar», tamén coñecido como «Caldo de gloria». Graciñas mil a todos: pequenos, pais, nais, avós, avoas... Un gran traballo!

Foi un proxecto, ademais, no que tamén colaborou profesorado de diferentes seminarios: o de Lingua Galega, o de Tecnoloxía e o de Plástica e Debuxo. 

Ah!, e se queres saber máis sobre a figura de Rosalía de Castro, aquí deixamos estoutro vídeo. Feliz Día de Rosalía!!!!!

Pardo de Cela, un heroe nos Séculos Escuros

Todas as culturas do mundo teñen e tiveron os seus propios heroes: na Grecia clásica (Ulises), na Bretaña medieval (Rei Artur), en Castela (O Cid), en Escocia (William Wallace)... Ás veces, estes héroes estaban por riba dos humanos comúns e mesmo moitos deles eran semideuses. 

En Galicia, a tradición popular tamén creou os nosos propios heroes que forxaron a historia desta terra. Un deles non loitou con bestas máxicas e era un simple mortal, mais foi quen de realizar unha xesta que podemos considerar imposible: enfrontouse aos deuses da súa época, os Reis Católicos, converténdose nun símbolo e nun dos personaxes máis míticos e lendarios de Galicia: Pedro Pardo de Cela.

Esta figura foi tan significativa para o pobo galego que conservamos dous textos escritos que contan a súa historia: un en verso, o Pranto da Frouxeira, e outro en prosa, Relazón da carta executoria. Ambos os dous de finais do século XV, unha época en que a literatura galega comezou a quedar fóra da expresión escrita e que coñecemos populamente como Séculos Escuros.

 k k k k fdmkdkllmfkd

Metáforas e adiviñas

Estes días andamos en sexto de Primaria a traballar os recursos literarios (a personificación, a hipérbole...). Un dos máis importantes e empregados é a metáfora. 

A metáfora é ese recurso no que se relacionan dous elementos con algunha semellanza entre si (sen usar partículas comparativas). Estes elementos serían o Termo Real (R) e o Termo Imaxe (I). Así, se dicimos:

Os teus dentes son perlas brillantes

Temos unha metáfora que relaciona o Termo Real (R) dentes co Termo Imaxinario (I) perlas brillantes. Evocamos daquela a imaxe duns dentes brancos e relucentes como perlas.

As adiviñas populares tamén recorren con moita frecuencia ao recurso da metáfora. Por exemplo:

Ten un dente e tira pola xente (Solución: a campá)

Nesta adiviña, o Termo Real (R) campá relaciónase co Termo Imaxinario (I) [boca] dun só dente; é dicir, o badalo da campá sería o único dente dunha boca. Se somos hábiles recoñecendo os elementos da metáfora, tamén temos máis doado dar coa solución da adiviña. 

Queres practicar? Os alumnos e alumnas de sexto de Primaria prepararon este vídeo para convidarte a «xogar ás adiviñas». Adiante! Cantas das resolvido?

O acento diacrítico

O acento diacrítico utilízase, sen ter en conta as regras xerais de acentuación, para diferenciar na escrita dúas palabras que se escriben igual pero teñen distinto significado e tamén se pronuncian de xeito diferente.

A miúdo úsase o til diacrítico para diferenciar unha palabra con «o» ou «e» abertos fronte aos pechados: 

óso [‘ɔso] ‘parte do esqueleto’ / oso [‘oso] ‘animal plantígrado’. 

Ou tamén para distinguir palabras tónicas fronte a átonas: 

é [‘e] ‘verbo «ser»’ / e [e] ‘conxunción copulativa’

Estas son algunhas das palabras que en galego levan acento diacrítico:

Se unha palabra leva acento diacrítico debe mantelo aínda que se escriba unida a outra palabra, así: 

É o que hai / Éche o que hai

O profesor dá as notas / O profesor dáas.  

Aquí e aquí tes algunhas actividades en liña para practicar. Adiante!

Magosto e Samaín 2023

Estamos no outono. Tempo de celebracións tradicionais como o Samaín e o magosto. O venres pasado puido respirarse no Fogar un gran ambiente festivo. Xogos tradicionais, meigas, mortos viventes, lobishomes... e tamén o castañeiro coas súas castañas asadas! Aquí deixamos unhas pouquiñas imaxes desta xornada máxica.

E, para rematar, un vídeo para aprendermos un chisco máis sobre estas tradicións de noso.

Liñas temáticas na poesía de Pondal

Eduardo Pondal consagrou a súa vida e a súa obra por enteiro a Galicia, á que consideraba unha nación en construción. Esta idea reflíctese na súa poesía épico-lírica en tres liñas temáticas principais: o helenismo, o celtismo e o bardismo.

Helenismo

Pondal ten unha ampla formación na cultura clásica grecolatina e admira o pasado heróico de Esparta. Aparece o helenismo na mención de personaxes históricos e míticos da Grecia clásica (Leónidas, Tirteo...), na alusión a topónimos helénicos (Atenas, Termópilas...), no tratamento da morte heroica e gloriosa. O seu obxectivo é que sirvan exemplo para as xentes galegas, tratando de indicarlle o camiño da súa liberación.

Oh, quen morrer poidera, 

coma o forte Leónidas; 

envolto en duro ferro, 

noutras rudas Thermópilas! 

Por unha patria escura. 

de escravos e de ilotas; 

e deixar, cal cometa,

longo rastro de gloria!

Celtismo

Influído por historiadores como Manuel Murguía, que defenden a orixe celta da nación galega, Pondal considera que os antigos celtas, cos seus líderes (Breogán, Ith...), serían os nosos devanceiros. Os seus poemas fan alusión, en ton épico, aos feitos destes heroes, presentados como exemplos da forza, do valor e do sentido da dignidade. Con este recurso ao pasado mítico celta, o poeta presenta Galicia como un pobo con historia propia e cun pasado glorioso. Un pasado que nos serve de exemplo para recuperarmos a nosa autoestima colectiva. 

Boandanza, saúde, 

raza de Breogán; 

teus groriosos destinos, 

certo he doce agoirar: 

raza nobre, anque ruda, 

forte no soportar; 

a de boa estatura, 

e de corpo lanzal: 

asomellante ôs pinos, 

ben compridos que están, 

sobre a materna, 

rápida pendente, 

do monte de Brumar. 

Bardismo

Pondal atribúese a si mesmo papel de bardo do pobo galego. O bardo era o antigo poeta celta, unha especie de guía espiritual que gardaba e transmitía poeticamente a sabedoría da tribo. Pondal concibe a súa obra como unha revelación aos galegos, por unha parte, do seu pasado celta glorioso, que debería servir de estímulo e orgullo; por outra parte, do seu presente de opresión e escravitude; e por último, do seu futuro, no que, guiados polo bardo, conseguirán o triunfo da liberdade.

Mais a alma do bardo,

enérxica, ousada,

que audaz libertade,

tan sóo soña e ama;

vai pensando en propósitos férreos,

que ergueran a patria! 

Liñas temáticas na poesía de Curros Enríquez

Manuel Curros Enríquez foi un autor moi comprometido cos máis humildes. Isto converteuno, posiblemente, no poeta máis lido e admirado do seu tempo. Proba deste afecto popular foi o seu multitudinario enterro na Coruña en 1908, ao que asistiron máis de 40.000 persoas. As súas liñas  temáticas básicas foron: a social ou cívica, a costumista e a intimista.

Poesía social ou cívica

Curros cría na función social da poesía. O poeta ten que comprometerse socialmente e poñer os seus versos ao servizo do pobo. Curros expón directamente o seu pensamento, a súa ideoloxía: defende que a cultura, a educación e a ciencia traerán o progreso material e, con el, a liberdade; en troques, denuncia que a superstición, o fanatismo relixioso e a ignorancia só prolongan a situación de atraso e a opresión do pobo.

CULTURA E CIENCIA > PROGRESO MATERIAL > LIBERDADE

IGNORANCIA E FANATISMO > ATRASO > OPRESIÓN

Manifesta esta temática ao tratar a situación de opresión que sofre pobo galego humilde, os labregos: o inxusto reparto da terra, o pagamento de foros e outros impostos, o caciquismo...

Queredes castañas

dos meus castiñeiros?...

Cantádeme un maio

sin bruxas nin demos;

un maio sin segas,

usuras nin preitos,

sin quintas, nin portas,

nin foros, nin cregos.

Poesía costumista

Os trazos máis claros desta liña obsérvanse en «Unha voda en Einibó», «O gueiteiro» e «A Virxe do Cristal», os tres poemas cos que gañou o certame literario en Ourense en 1877. Neles recrea lendas, tradicións e tipos populares. 

Dendes do Lérez lixeiro

ás veigas que o Miño esmalta,

non houbo no mundo enteiro

máis arrogante gueiteiro

que o gueiteiro de Penalta.

Poesía intimista

Non abundan nos seus textos as expresións da intimidade. Só cando Curros se ve fondamente conmovido por algún acontecemento, aflora o seu subxectivismo. Por exemplo: cando manifesta a ledicia e o amor de pai no nacemento do seu primeiro fillo («Ben chegado») ou cando expresa a súa dor pola morte dun fillo («¡Ai!») ou no enterro de Rosalía («A Rosalía»).

Coitadiño! Sintindo os meus pasos,

revolveu cara a min os seus ollos.

Non me viu… e chorou…  ai!, xa os tiña

ceguiños de todo.

Non me acordo que tempo me estiven

sobre o berce de dor debruzado;

sólo sei que me erguín co meu neno

sin vida nos brazos…