Un libro moi noso: «Pandeireteiras»

O pasado mércores 11 realizouse no noso Fogar a presentación do libro Pandeireteiras (edicións Embora), unha obra da autoría de Xosé Manuel e Icía Varela (texto) e de Nerea Gómez (ilustración), que nos achega de forma amena e didáctica á figura das homenaxeadas este ano no Día das Letras Galegas. Un libro realmente fantástico!

Ademais dos autores e da ilustradora, no acto participaron Valentín García, secretario xeral de Política Lingüística, Rafael Casás, director xeral do Fogar, Marcos Díaz, director pedagóxico, e Andrés García Vilariño, sacerdote e escritor vinculado ao Fogar desde os catro anos. 

Foi un encontro ben lucido, pois á parte de escoitar as diferentes intervencións, puidemos gozar da arte musical de Icía Varela, que intepretou, co axuda do público, varias cantigas das pandeireteiras de Cerceda, Mens e Muxía. 

Telexornal «Edición Cantareiras»

No Fogar, o Día das Letras Galegas deste ano tocounos moi de cerca. Isto animounos a levar adiante un bo número de proxectos diferentes, todos coa idea de divulgar e poñer en valor a arte das nosas cantareiras: obradoiros, gravacións musicais, bailes, karaokes, pasatempos... 

Unha boa forma de reunir o resultado de todo ese traballo é o Telexornal «Edición Cantareiras» que aquí che presentamos. Con el, ademais. contribuímos a difundir a riqueza da nosa poesía oral popular.  Parabéns a todos os implicados en sacar a diante estoutro proxecto: alumnado, profesorado e familias.

Ah! E esta non será a última actividade arredor das Letras Galegas deste 2025. Quédanos a gran Foliada das Letras deste mércores 14 pola tarde. Animámosvos a todos a participar!

Obradoiro «Cantareiras»

E esta Semana das Letras tamén temos a sorte de contar coa colaboración de máis xente da casa, Xosé Manuel Varela e a súa filla Icía Varela, que ademáis de traballar no Fogar, tamén son músicos e importantes divulgadores da nosa literatura oral tradicional. De feito, a editorial Xerais encargoulles este ano a edición do libro Cantareiras, dedicada ás homenaxeadas nas Letras Galegas.

Pois ben, Xosé Manuel e Icía imparten hoxe luns e o vindeiro mércores un obradoiro didáctico arredor das nosas cantareiras, centrándose especialmente nas sete homenaxeadas pola Real Academia Galega. Todos os cursos de Primaria, Secundaria e Bacharelato gozamos da súas explicacións e tamén interpretamos algunhas das súas cantigas.

Un pasiño máis para achegarnos a este tesouro de noso, que debemos transmitir ás seguintes xeracións!

O «O Valse das Avoas»

Outro dos proxectos arredor da Letras Galegas deste curso foi o «Valse das Avoas». Impulsado desde o Departamento de Música e coa coordinación da profesora Iria Pérez, organizamos todo o necesario para que pequenos e maiores bailasen este valse, inspirado na adaptación que Xabier Díaz fixo dunha peza das cantareiras de Cerceda: Rosa e Adolfina Casás. 

O primeiro foi preparar a música. Coa colaboración inestimable dalgúns pais, nais e de varios alumnos e alumnas fixemos ensaios, máis ensaios e, finalmente, a gravación da peza. Un agradecemento moi especial a todos estes músicos da casa, do Fogar: Sabela Varela, Leda Vázquez, Marina Martínez, Raúl Novoa, Enma Díaz, Daniela Sambad, Sindo Novoa, Noelia Losada, Natalia Freire, Paula Suárez e Iria Pérez.

Logo, chegou o día do baile. Unha sesión ben divertida e gratificante na que conseguimos encher o ximnasio con nenos, pais, nais, avós, avoas... Todos a bailar a ritmo de valse. 

Moitas grazas! Un gran traballo!

Obradoiro de música tradicional con Richi Casás

Hoxe, xoves, grazas á iniciativa da profesora de Música Iria Pérez, visitounos o músico e profesor Richi Casás, que ademais é irmán do presidente da nosa Fundación Fogar Santa Margarida, Rafa Casás, e neto e afillado de dúas das cantareiras homenaxeadas no Día das Letras Galegas, Rosa e Adolfina Casás, de Vila da Igrexa (Cerceda).

Todo o alumnado de 5EP e 6EP tivo a sorte de participar activamente no seu obradoiro sobre tradición oral e música popular. Partindo das súas experiencias familiares, Richi falounos de como as cantigas populares invadían a vida cotiá da Galicia rural. Nas casas máis humildes, a falta de instrumentos musicais, calquera cousa servía para acompañar as pezas: pratos, culleres, morteiros, botellas de anís, zocas, sachos... E tamén nos falou de Dorothé Schubarth, a recompiladora suíza que percorreu Galicia gravando cantigas nos anos 70 e 80.

Puidemos cantar con el e facerlle unha chea de preguntas sobre as súas familiares cantareiras e sobre o fascinante mundo as cantigas tradicionais. Unha experiencia que resultou tan amena como enriquecedora. Moitas grazas, Richi!

A riqueza das cantigas populares

A lírica popular oral galega, coa súa tradición musical, é considerada unha das máis importantes de toda Europa occidental. A través das cantareiras, homenaxeadas no Día das Letras deste ano, podemos apreciar a riqueza e variedade das cantigas populares, que xurdían en calquera momento do ano, con calquera traballo ou ocasión festiva. Esta podería ser unha clasificación:

• Traballos do campo: cantos de seitura (de cando se recollía o cereal), cantos de vendima (de cando se recollía a uva), muiñeiras (asociadas ao momento de moer no muíños).

• Festas anuais: cantos dos maios (asociadas á celebración da primavera), cantos de Nadal ou panxoliñas (na época do Nadal).

• Vida cotiá: cantos de berce (para adurmiñar os nenos), regueifas (diálogos cantados improvisados entre mozos e mozas típicos das vodas).

Queredes escoltar algunha? Aquí tedes uns cantos exemplos.

Muiñeira

Cantiga do maios

Panxoliña

Canto de berce

Regueifa

Achegándonos ás cantareiras

A Real Academia Galega decidiu dedicar este ano o Día das Letras Galegas a seis humildes labregas que representan a nosa música e cantos tradicionais, patrimonio de todos os galegos. Estas mulleres eran cantareiras da Costa da Morte: Adolfina e Rosa Casás Rama, de Cerceda; Eva Castiñeira Santos, de Muxía; e Manuela Lema, Teresa García Prieto e Prudencia e Asunción Garrido Ameixenda, de Mens (Malpica).

 

Durante as próximas semanas, ata a celebración do Día das Letras Galegas, imos ir poñendo en marcha unha serie de proxectos que esperamos vos gusten e sirvan para divulgar o labor destas mulleres. De momento, para abrirmos boca, aquí deixamos algúns recursos que nos axudaran a coñecelas mellor. 

Reunións para cantar e bailar

Sopa de letras dos instrumentos para a música tradicional

A fuliada na vila de Rosa e Adolfina