O 17 de maio para Florencio Delgado Gurriarán

Este ano, o Día das Letras Galegas homenaxea o poeta valdeorrés Florencio Delgado Gurriarán. Un autor que, a pesar de ter que coller o camiño do exilio tras a Guerra Civil (1936-1939), sempre viviu vinculado e comprometido coa súa terra natal e coa cultura galega. Para achegarnos á súa vida e á súa obra están a aparecer propostas didácticas de todo tipo pola arañeira. Aquí tes algunas.

• Proxecto Primavera das Letras, da Real Academia Galega (dirixido especialmente para Educación Primaria)
• Especial Letras Galegas 2022, da Real Acedamia Galega (dirixido a ESO e Bacharelato)
• Vídeo sobre a Vida e a Obra de Florencio Delgado Gurriarán, elaborado desde o Colexio San Pío X (de Ourense) e o Seminario Galán
• Telexornal Florencio Delgado Gurriarán, elaborado polo Departamento de Lingua Galega do CPI dos Dices, Rois.
• Web As Letras de Florencio, creada polos promotores da súa candidatura ao Día das Letras Galegas.
• Serie de recursos ordenados por etapas (Infantil, Primaria, Secundaria...) sobre a figura de Florencio Delgado Gurriarán, elaborados polo Seminario Galán.

De seguido, un interesante vídeo no que o escritor Héctor Cajaraville nos fala da figura de Florencio Delgado Gurriarán.

Como é costume nos últimos anos, tamén vos deixamos aquí un autodefinido centrado no autor homenaxeado do 17 de maio. Se investigastes un chisco sobre el, seguro que o dades completado. 

Os fonemas da lingua

Como sabes, os fonemas constitúen as unidades mínimas da lingua. Non posúen significado mais, ao combinarse, contraen relacións de oposición que permiten diferenciar signos lingüísticos: gato /ˈɡato/ - rato /ˈrato/. 

Os fonemas vocálicos son articulacións abertas, polo que o aire sae ao exterior sen obstrucións. O sistema vocálico do galego, herdeiro do latino, consta de 7 fonemas en posición tónica. A oposición entre vogais medias /e/ - /ɛ/ e /o/ - /ɔ/ permite distinguir signos distintos: pe /‘pe/ - pé /‘pɛ/; oso /‘oso/ - óso ‘ɔso/.

Os fonemas consonánticos non son articulacións abertas xa que neles sempre hai algún obstáculo no aparello fonador que obstrúe a saída do aire. En galego temos 19 fonemas consonánticos que se caracterizan segundo o seu punto e modo de articulación.

A gheada supón a ausencia do fonema /g/ (oclusivo velar sonoro) e a presenza no seu lugar do fonema /h/ (aspirado, semellante ao do inglés en house). O seseo consiste na ausencia do fonema fricativo interdental xordo /θ/ a favor do fricativo alveolar xordo /s/. Os dous son fenómenos dialectais correctos na fala, mais que non se representan na norma escrita. 

Estas ligazóns seranche moi útiles para completar con exemplos sonoros e gráficos o que acabas de ver. 

• Fonética e Fonoloxía do Galego. Páxina interactiva onde podedes, por exemplo, ver e o oir as distintas realizacións dos fonemas vocálicos e consonánticos do galego.

• Dicionario de Pronuncia da Lingua Galega. Dicionario en liña que recolle a pronuncia correcta de todas as súas palabras, coa correspondente representación fonolóxica.

• «Beat box»: habilidade vocal e bucal: Entrada en Xogosdelingua que relaciona beatbox e fonética.

O pronome persoal [3]

Para rematar esta semana, unha última proposta sobre o pronome persoal: «A colocación do pronome». Trátase dunha aventura interactiva na que, dependendo dos teus coñecementos sobre o pronome, poderás superar unhas probas ata chegar ao final.

Adiante! Se resolves todas as probas, conseguirás a chave que abre a caixa forte. Acepta o reto! 

Por certo, este recurso e moitos outros podedes atopalo en Aulas Galegas, un espazo colaborativo acabado de nacer que che será moi útil. Fai buscas nas categorías por curso (3ESO) e por materia (Lingua Galega ou outras). Seguro que atoparás propostas e actividades que che axuden.

O ano de Carlos Casares [2]

O vídeo anterior serve para nos aproximar a figura humana e literaria de Carlos Casares, autor ao que se lle dedica o Día das Letras deste ano, como vimos hai pouco.

Hoxe ofrecémosvos unhas cantas ligazóns que reúnen recursos variados para coñecerdes mellor este ilustre escritor ourensán.

http://www.aelg.org/centro-documentacion/autores-as/carlos-casares
Ficha de Carlos Casares na web da AELG (Asociación de Escritores en Lingua Galega), cunha biografía, coa presentación da súa obra completa, con críticas e recensións delas...

http://primaveradasletras.gal
Espazo creado pola Real Academia Galega e dedicado ao autor, co gallo do Día das Letras Galegas. Con unidades didácticas, recursos interactivos en liña, certames literarios...

http://fundacioncarloscasares.org
Na web da Fundación Carlos Casares ofrecen, desde material audiovisual (fotografías, audios e vídeos), ata recursos didácticos (webquests, unidades didácticas, guías de lectura da súas obras...).

E un agasallo final: unha versión cantada do seu libro A galiña azul co ritmo da célebre coreografía dos vasos. Un gran traballo dos rapaces e rapazas do IES Carlos Casares de Vigo.

Os nosos pangramas

E xa temos gañadora do reto de pangramas que convocamos hai unhas semanas: Eva Castro Vilaboy. Parabéns! 

Un desafío ben doado que só pedía crear un microrrelato que incluíse as 23 letras do noso alfabeto. Canto máis breve, mellor; isto é, cantas menos letras contivese ese pangrama, máis mérito tería. Aquí quedan os recollidos (e completos), por orde decrecente:

12. Ánder Renedo Estévez, 3ESO-A

O animal comeu figos e o humano Rodrigo comía cenorias e dicía que Paulo tiña un balón e comía queixo pero volvía á casa comendo zamburiñas cun xersei. (135 letras)

11. Marta Obarrio Cedeira, 3ESO-C
Onte fun xantar zorza e beber viño ao mesón do meu irmán Carlos porque era o aniversario de Helena e Guillerme. (90 letras)

10. Analía Lazarraga Lori, 3ESO-B
Exhausto da súa queixosa compañía, rebañou a última gota do seu infiel vaso de viño e marchou. Deixou alí os zapatos. (94 letras)

9. Iago Rodríguez Lodeiro, 3ESO-A
Sempre que o vexo come zamburiñas da facenda con galiña, despois anda uns quilómetros chans. (76 letras)

8. Carlota Vázquez Pereira, 3ESO-A
O vacante Gabriel comía unha pizza de catro queixos e un prato cheo de zamburiñas no faiado. (75 letras)

7. Miguel Rodríguez Rial, 3 ESO-A
As veces o sol fai que a xente moi preguiceira se zafe do que hai que facer e baixe coa lasaña. (74 letras)

6. Jorge Nolasco Cortiñas, 3ESO-B
O queixo que estaba agochado xunto as miñas zapatillas favoritas era vello e barato. (70 letras)

5. Julia Regueira Vázquez, 3 ESO-B
O xoves facemos boa limonada porque a túa caeu na herbiña ao golpeala co zapato. (65 letras)

4. Nerea Rodríguez García, 3 ESO-B
O ñu da praza de Santiago viu xogar a Marlo, que chocou co farol e coa árbore. (60 letras)

3. Iván Serrano Vázquez, 3ESO-C
Hoxe tiña para comer patacas con ovos, chourizo, figado e bloque de xeado. (59 letras)

2. Antía García Souto, 3ESO-B
Mañá xogaremos ao fútbol con Hugo porque vai vir durmir con Zaira. (54 letras)

1. Eva Castro Vilaboy, 3 ESO-B
O bolígrafo xa caeu e, estrañado, Sánchez esquivouno a tempo. (49 letras)

 

O reto lúdico [1]: pangramas

Velaí vai unha proposta lúdica e creativa para nos achegar á lingua. Non todo vai ser gramática, sociolingüística, ortografía... Convidámosvos a crear pangramas. E que demo é un pangrama?

Un pangrama (do grego pan- ‘totalidade’ e -gramma ‘letra’) é un texto que emprega todas as letras do alfabeto dun idioma. A súa finalidade é inicialmente práctica: ensaiar nun enunciado breve a escrita de todas as letras. Os pangramas máis chamativos son polo xeral os que usan o menor número de letras. Daquela, construír un pangrama que repita letras o menos posible resulta unha tarefa desafiante. 

Aquí tedes un exemplo tirado da lingua inglesa, que conta cun abecedario de 26 letras: 

The quick brown fox jumps over the lazy dog. («O rápido raposo marrón salta sobre o can preguiceiro») (35 letras)

O alfabeto galego consta de 23 letras: 

A, B, C, D, E, F, G, H, I, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, X, Z

Animádevos a crear pangramas orixinais co menor número de letras posible. Podedes empregar como axuda este xerador automático. Tanto ten que estea en inglés, só tedes que ir eliminando as 23 letras do noso abecedario. 

Unha de verbos

Dous vídeos do Portal das Palabras en que os profesores Xosé Luís Regueira e Rosario Álvarez nos explican a diferenza entre «cortar» e «acurtar» e entre «abundar» e «abondar», respectivamente. 

E, falando de verbos, como estes días andamos a traballar coa súa estrutura morfolóxica, aquí vos deixamos un gráfico que amosa de forma ben clara os compoñentes morfolóxicos dos nosos verbos regulares: raíz + vogal temática + morfemas modo-temporais + morfemas número-persoais.

 

Nesta ligazón podes atopar tamén a mesma distinción da estrutura dunha chea de verbos irregulares. E tamén unhas cantas actividades para practicar a morfoloxía verbal.

Por último, un recurso final: Conshuga, o conxugador automático en liña de verbos galegos da USC. Basta con escribir o verbo que queres consultar e obtés o seu paradigma completo. Un boa axuda!

De novo, o Entroido

 

De novo chegou o Entroido: unha das tradicións galegas máis populares, pola festa e polos disfraces; mais tamén polo cocido, polas orellas, polas filloas...

No Fogar recuncan don Paco e dona Maruxa, e esta vez traen consigo o seu neto Pepiño. Entre os tres axudarán a organizarmos a semana do Entroido en Primaria e en Infantil. Unha celebración que terá o seu momento culminante no Festival do venres pola tarde.

Para saberdes máis do Entroido galego, aquí e aquí tedes dúas boas webs nas que toparedes información abonda. 

E para rematar, unha sobremesa para larpeiros: Ofelia Rei a prepararnos unhas boas filloas da pedra, ao máis puro estilo tradicional, co seu caldo, co seu unto... Ummmmmm!

Cantiga de Amigo vs. Cantiga de Amor

Andamos estes días a voltas coas cantigas de amigo e coas cantigas de amor dos nosos trobadores. Aquí vos quedan un par de esquemas que sintetizan os aspectos básicos destes dous xéneros da nosa lírica profana medieval. Ah!, e con cadanseu exemplo acompañado de versión musical en vídeo.

Exemplo: Quantas sabedes amar amigo, de Martín Codax. Interpretada por Owain Phyfe na Twig Renaissance Faire de Minnesota (EUA).

Quantas sabedes amar amigo
treydes comig’ a lo mar de Vigo:
E banhar-nos-emos nas ondas!

Quantas sabedes amar amado
treydes comig’ a lo mar levado:
E banhar-nos-emos nas ondas!

Treydes comig’ a lo mar de Vigo
e veeremo' lo meu amigo:
E banhar-nos-emos nas ondas!

Treydes comig’ a lo mar levado
e veeremo' lo meu amado:
E banhar-nos-emos nas ondas!

Exemplo: Pois naci nunca vi Amor, de Nuno Fernandes Torneol. Interpretada por Marcelino Ferrer, seguindo a versión de Legião Urbana (mítico grupo de rock brasileiro).

Pois naci nunca vi Amor
e ouço del sempre falar;
pero sei que me quer matar,
mais rogarei a mia senhor:
que me mostr’ aquel matador,
ou que m’ ampare del melhor.

Pero nunca lh'eu fige rem
por que m'el haja de matar,
mais quer'eu mia senhor rogar,
polo gram med'em que me tem:
que me mostr’ aquel matador,
ou que m’ ampare del melhor!

Nunca me lh'eu ampararei,
se m'ela del nom amparar;
mais quer'eu mia senhor rogar,
polo gram medo que del hei:
que mi amostr’ aquel matador,
ou que mi ampare del melhor.

E pois Amor há sobre mi
de me matar tam gram poder
e eu non'o posso veer,
rogarei mia senhor assi:

que mi amostr’ aquel matador,
ou que m’ ampare del melhor.

Traballos en Prezi 2014-2015 [2]

A fin de curso foi dura, mais, a pesar de todo, aí estivo o alumnado de Bacharelato a traballar arreo para entregar os seus traballos. Desta volta, dous novos «Prezis» que nos ilustran sobre contidos estudados durante o curso. «A formación do galego» e «A diversidade lingüística no mundo», dos compañeiros Helena Mayobre e Víctor Rioja, respectivamente. 

Helena Mayobre Hermo

Víctor Rioja García 

Parabéns polo esforzo. Con seguridade outros compañeiros, do noso centro e doutros, poderán aproveitar o voso magnífico traballo para poñerse ao día sobre estes temas.

As sete vogais do galego

Un vídeo ben interesante, este do programa «Ben falado». Seguro que xa sabías que a lingua galega posúe sete vogais.

Mais é posible tamén que ás veces che custe traballo distinguir o «e» aberto (présa ‘apuro’) do «e» pechado (presa ‘encoro’); e o «o» aberto (óso ‘do esqueleto’) do «o» pechado (oso ‘animal’).

Aquí che deixamos algunhas nocións para recoñecer a abertura destas vogais medias.

Presentan vogal tónica semiaberta:

• As vogais de abertura media que portan un acento diacrítico: vén, só, póla, óso, présa...

• Os substantivos rematados en -el ou -ol e os seus plurais: papel, papeis,tonel, toneis, caracol, caracois, farol, farois.

• Os verbos da 2ª conxugación (-er) con vogal radical -e- ou -o- que presentan alternancia vocálica, nas segundas persoas do Pres. Ind.: bebes, bebe, beben, comes, come, comen

• Os verbos da 3ª conxugación (-ir) con vogal radical -e- ou -u- que presentan alternancia vocálica, nas segundas persoas do Pres. Ind.: serves, serve, serven, foxes, foxe, foxen.

• As formas verbais do tema de perfecto (pretérito, antepretérito, pretérito de subxuntivo e futuro de subxuntivo) irregular: coubeches, coubera, coubese, couber...

• Os nomes das seguintes letras: e, efe, ele, eme, ene, eñe, erre, ese, o.

Presentan vogal tónica semipechada:

• Os verbos da segunda conxugación con vogal radical -e- ou -o- que presentan alternancia vocálica, na 1ª persoa do Pres. Ind., no Pres. Subx. e no Imperativo: bebo, beba, bebas; como, coma, comas.

• As formas dos verbos da primeira conxugación nas que a vogal -e- ou -o- vai seguida de -i- ou de consoante palatal (grafías «x», «ch», «ll», «ñ») e nos verbos rematados en -ear ou -oar:

Deite, axexa, pechas, tellan, empeña, coxean...

Loita, despexas, acocha, ollan, soñas, voas...

• As formas do tema de perfecto dos verbos ser e ir: fomos, fora, fose, for.

• As formas verbais do tema de perfecto regular: collemos, collera, collese, coller.

• As formas do infinitivo: coller, collermos..., pór, pormos...

• Os nomes das seguintes letras: be, ce, de, gue, pe, que, te, xe, ceta.

• A maior parte das palabras acabadas en -és: coruñés, vigués, montañés...

• As palabras nas que -o- forma ditongo con -u-: touro, tesouro...

• Os nomes rematados en: -edo (medo), -ello (cortello), -eo (feo), -eza (grandeza), -ón (corazón), -or (matador), -oso (fermoso).

• O -o- e o -e- cando están en posición postónica son sempre pechados: débeda, ávrego, conde, morto, símbolo.

E para saberdes máis, dúas webs moi recomendables: o «Dicionario de pronuncia da lingua galega» onde é posible escoitar a pronuncia de cada palabra da nosa lingua e «La Fonética: los sonidos del español» elaborada pola Universidade de Iowa onde podes aprender de forma práctica os conceptos básicos da fonética.

Xosé María Díaz Castro [2]

Tedes xeito co Karaoke? Que tal se vos dá iso de ler e cantar á vez? Animádesvos? 

A Noite é necesaria
pra que ti poidas ver
sobre o medo e o mal
as estrelas arder.

               Xosé María Díaz Castro

Versos luminosos de Diaz Castro musicados pola profesora de música Sandra Tenreiro e interpretados polo alumnado do IES de Guitiriz. Versos que nos falan da importancia de reparar nas cousas positivas mesmo cando todo parece ir mal.

Se queredes saber máis sobre este marabilloso poeta, aquí tedes unha chea de recursos: a web oficial, un xogo interactivo para Ed. Infantil, outro xogo para Ed. Primaria, unha canción...

E aquí, directamente, un cómic sobre a súa vida.