Mañá, martes 6 de abril, comeza 21DEG21!

Mañá comezamos coa V edición dos 21 Días En Galego do Fogar. Xa sabedes, ese reto persoal de manterse durante 21 días (e máis, se pode ser) falando en galego. Quen nos ía dicir que daqueles magníficos 15 voluntarios/as do 2017, iamos pasar no 2020 a organizar a actividade para todo o centro (en coordinación con 10 institutos públicos de toda Galicia).

2017

2020

Este curso volvemos ao formato orixinal, máis doméstico. Xa comentamos na clase en que consiste. Só lembrade que mañá, martes 6 de abril, comezamos. Lembrade, ao acordardes pola mañá xa toca «Bos días»!

Aquí vos deixamos as mensaxes de felicitación e ánimo de varios dos nosos padriños nestes anos. 

Álex Bergantiños (xogador do Dépor)

 

Manuel Núñez Singala (autor de O achado do castro)

   

Fernando Vázquez (exadestrador do Dépor)

 

Víctor Freixanes (presidente da Real Academia Galega)

Encontro virtual con María Solar

Boas noticias! O próximo martes, ás 16:30, celebraremos un encontro virtual coa escritora María Solar. É unha tarde na que non temos clases, mais era o único oco que a autora de Os nenos da varíola nos podía ofrecer. Seguro que pagará a pena. En Moodle, nunha tarefa creada para a ocasión, podes atopar a ligazon para a sesión de Zoom coa que celebraremos o encontro.

María Solar é actualmente presentadora do programa Zigzag Fin de Semana na TVG e coordina os programas de cultura da CRTVG. A súa formación abarca as ciencias e as letras. É diplomada en Maxisterio (Universidade de Santiago de Compostela), licenciada en Xornalismo (Universidade SEK de Segovia) e tamén licenciada en Bioloxía (Universidade de Santiago de Compostela).

Traballou como actriz de dobraxe e conta cunha ampla experiencia na nosa radio e televisión autonómicas, onde presentou todo tipo de programas: Zigzag diario, Ciencianosa, En pé de festa, Arrampla con todo, As tardes da Galega ou Chamando á Terra.

Ademais de Os nenos dos varíola (Galaxia, 2017), publicou obras como: Vou ter un irmán!!! (Galaxia, 2011),  O meu pesadelo favorito (Galaxia, 2015) ou As horas roubadas (Xerais, 2016). As súas obras foron traducidas a diversos idiomas: castelán, portugués, catalán, polaco, filipino... 

Animámosvos a participar e, por suposto, intervir na charla que poidamos ter con María facéndolle preguntas: Seguro que hai moitas cousas sobre a súa faceta persoal ou profesional que vos gustaría saber:

• Por que fixo uns estudos tan amplos e variados? 

• De onde lle vén a súa vocación de escritora? 

• É fácil compaxinar tantas facetas profesionais? 

• Como xurdiu a novela Os nenos da varíola? 

• Tivo que investigar moito sobre os acontecementos históricos nos que se centra?

• Que relación atopa entre aquela gran pandemia da varíola de hai máis de 200 anos e a actual?

Poderiamos facerlle estas e outras moitas preguntas. Adiante, pénsao e prepara a túa!

O galego despois do esplendor medieval

 

Despois do esplendor medieval, a nosa lingua entra nun longo período de decadencia. Son os chamados Séculos Escuros (sécs. XVI, XVII e XVIII), caracterizados por unha ausencia case total do galego nos usos formais e na escrita.

Nos seguintes gráficos, vemos ben como evolucionou ao longo dos séculos a funcionalidade das linguas en contacto en Galicia desde a época medieval ata o século XIX.

Séculos XII-XIV (esplendor medieval). O galego é a lingua normal e propia do territorio en todas as clases sociais e contextos. Para a función cultural e especialmente para a internacional (intercompresión con persoas con outros idiomas) empregábase o latín.

Séculos XVI-XVIII (período de decadencia). O reino de Galicia comeza a perder poder e supedítase á coroa de León e despois á de Castela. O galego (lingua minorizada) comeza a ser desprazado progresivamente en case todas as súas funcións polo castelán (lingua dominante).

Século XIX (Rexurdimento). Galicia segue a ser maioritariamente monolingüe en galego, mais continúa o retroceso da súa funcionalidade debido á diglosia. No ámbito cultural, por primeira vez desde a Idade Media, o galego comeza a recuperarse grazas ao labor dos pensadores e escritores do Rexurdimento.

O vídeo de hoxe é a segunda parte do capítulo «Lingua de reis, lingua do pobo», da serie documental Historias de Galicia, que xa comezamos a ver aló atrás. Nel fálasenos da situación do noso idioma nestes séculos e da figura do ilustrado Frei Martín Sarmiento.

Da tenzón á batalla de galos

Hoxe son populares as batallas de galos de rapeiros. Neste vídeo podes ver os últimos minutos da final da Liga CeibaRimas 2020. Unha batalla de galos (virtual a causa do Covid) na que se enfrontaban Óscar «O Arrieiro» (chegado do mundo da regueifa tradicional) e Álex «O Jallejo» (mozo experto no rap improvisado). Quen foi o gañador?

Con todo, as disputas improvisadas en verso entre dous poetas veñen de antigo. Na nosa lírica trobadoresca medieval existía o xénero da tenzón, un tipo de cantiga satírica na que un xograr e un trobador «combatían» para demostrar cal deles era o mellor. Deseguido poder ler as dúas primeiras cobras da tenzón que protagonizaron o trobador Xoán d‘Avoín e o xograr Lourenço. Unha batalla de galos de hai case mil anos!

–Lourenço, soías tu guarecer (1)

como podias, per teu citolom (2),
ou bem ou mal, nom ti dig'eu de nom,
e vejo-te de trobar trameter (3);
e quero-t'eu desto desenganar:
bem tanto sabes tu que é trobar
bem quanto sab'o asno de leer.

–Joam d'Avoim, já me cometer (4)

veerom muitos por esta razom (5)
que mi diziam, se Deus mi perdom,
que nom sabia 'm trobar entender;
e veerom por en comig'entençar (6),
e figi-os eu vençudos (7) ficar;

e cuido-vos deste preito vencer. [...]

(1) guarecer: gañar a vida

(2) citolom: gran cítola (semellante á guitarra actual)
(3) trameter: entremeterse, inmiscirse nun asunto alleo
(4) cometer: atacar
(5) razom: argumento, idea
(6) veerom por en comig'entençar: viñeron por iso comigo entrar en disputa
(7) vençudos: vencidos

Por certo, se che gusta o rap improvisado e as batallas de galos, podes participar no CeibaRimas Challenge 2021. Le ás bases e anímate! Demostra a túa habilidade co rap en galego! 

Día de Rosalía 2021

Neste gran vídeo vemos como persoas de todos os recunchos do planeta recitan na súa propia lingua o poema «Adiós ríos; adiós, fontes», de Rosalía de Castro. Escoitamos os versos rosalianos en alemán, tailandés, inglés, árabe, castelán, italiano, catalán, chinés, éuscaro, gaélico, checo, neerlandés, polaco... E, por suposto, en galego!

Aproxímase o día 24 de febreiro, Día de Rosalía. Con esta efeméride celebramos os 184 anos do nacemento da nosa galega máis universal. Unha data que serve para achegarnos máis á súa figura. 

Sabías que...?

Só dúas literaturas do mundo teñen como «autor/a fundacional» unha muller: a literatura xaponesa (con Murasaki Shikibu, que no século XI escribiu Genji Monogatari, a primeira novela da literatura universal, no sentido moderno do termo) e a literatura galega (con Rosalía de Castro).

Sabías que...?

Ademais de ser a escritora emblemática da literatura galega, Rosalía é considerada (xunto con Gustavo A. Bécquer) a precursora da poesía moderna en lingua castelá. 

Sabías que...?

Rosalía tivo forza para superar unha chea de dificultades na súa vida, nunha sociedade moito máis conservadora e machista cá de hoxe: era filla de nai solteira (o seu pai era un crego) e decidiu dedicarse a escribir profesionalmente (algo mal visto nunha muller naquela época).

Sabías que...?

O recoñecemento a Rosalía de Castro fixo que se lle dedicasen monumentos non só en Galicia (Compostela, Padrón, Vigo, Lugo, Rianxo...) senón tamén fóra de Galicia (Barakaldo, Porto, Lisboa, Montevideo, Bos Aires...).

Sabías que...?

Os poemas de Rosalía foron traducidos a linguas como o inglés, o francés, o alemán, o ruso, o xaponés, o éuscaro, o hebreo, o turco, o hindi... 

Sabías que...?

O 24 de febreiro, día do nacemento de Rosalía, o buscador Google adoita homenaxear a autora de Cantares Gallegos e de Follas Novas dedicándolle un dos seus doodles.

Para coñecerdes mellor esta galega universal, propoñémosche ver este vídeo, elaborado coa aplicación DRAW MY LIFE polo alumnado do Colexio San Pío X de Ourense.

 

Tamén no Fogar nos sumamos á celebración do Día de Rosalía. En concreto, para ir abrindo boca, anímaste a resolver este autodefinido sobre a autora?

Tamén che recomendamos que resolvas este xogo de investigación de Genially. Con el descubrirás aínda moito máis sobre Rosalía.

O noso proxecto de 21 DÍAS EN GALEGO (e +)

Todo comezou aló polo 2013. Os rapaces do IES da Pobra do Caramiñal foron os pioneiros coa experiencia 21 Días Co Galego, da man da profesora Pilar Ponte. Despois, no ano 2017 un grupo de alumnos e alumnas do Fogar seguiron o seu ronsel e comezamos o noso 21 DÍAS EN GALEGO (21DEG).

A experiencia consiste en aceptar o reto de falar en galego durante 21 días. Co acompañamento de actividades diarias que se propoñen desde o blog da materia. Non hai que estudar, non hai que escribir. Todo se basea en falar e ir gravando a diario as actividades propostas: días impares contar «Como che vai?» (unha especie de videodiario) e días pares «O reto» (xogos e actividades lúdicas para facer individualmente, en parella, en grupo...).

Coas ducias e ducias de vídeos do primeiro ano, elaboramos este minidocumental. Fiel mostra de como resultou a experiencia.

Para sorpresa de todos, 21DEG tivo unha grande acollida e tamén diversos recoñecementos. Recibimos o premio á «Investigación sobre a nosa fala» da asociación Xermolos no Festival de Pardiñas.

Leváronos á radio, ao programa «O Coruñés Opina», para falar sobre o noso proxecto e axudar a divulgalo.

Recibimos, ademais, a homenaxe da Real Academia Galega, xunto cos rapaces da Pobra, nun acto celebrado na propia institución e que foi recollido nos medios de comunicación.

E, por último, a Xunta decidiu impulsar o mesmo proxecto, co nome de 21 Días Co Galego e +, entre a rapazada de institutos públicos de toda Galicia. O ano pasado, de feito, fomos convidados tamén a participar.

E este ano, aceptas ti o reto de 21DEG? Se se fai entre amigos/as, moito máis doado!

Quen escribe o noso futuro?

É curioso saber que hai uns 1000 anos, en Inglaterra, tamén se deu iso que damos en chamar «conflito lingüístico». A conquista do país polas forzas normandas (de lingua francesa) converteu o inglés en lingua minorizada no seu propio territorio. Pero, como ben se di ao final do vídeo, «o futuro non está escrito, escribirémolo nós». E o inglés acabou por recuperar o seu status de normalidade e mesmo se converteu, 1000 anos despois, en lingua de uso internacional.

 

A xeito de síntese, para intentar precisar esa chea de conceptos que estamos a estudar estas semanas (bilingüismo, diglosia, prexuízos, lingua minorizada...), aquí queda este esquema, coas súas correspondentes definicións. A ver se vos é de axuda.

Contacto lingüístico: Situación en que dúas ou máis linguas coexisten nun mesmo territorio. 

Bilingüismo individual: Capacidade que ten unha persoa de empregar indistintamente dúas linguas.

Bilingüismo social: Sociedade en que se empregan dúas linguas diferentes, sendo unha boa parte da poboación individuos bilingües. Esta situación nunca é estable no tempo e decote acaba derivando en diglosia.

Diglosia: Situación en que se dá unha consideración social desigual de dúas linguas o que provoca un uso desequilibrado destas: a lingua A (dominante) para as funcións de máis prestixio (laboral, institucional, cultural e internacional) e a lingua B (minorizada) para as relacións cotiás e informais (función local e, sobre todo, a familiar).

Lingua dominante (A): Lingua de gran prestixio social que acaba por impoñerse fóra do territorio que lle é propio e acaba ocupando progresivamente ámbitos e funcións doutra lingua (a minorizada).

Lingua minorizada (B): Lingua historicamente propia dun territorio que ve restrinxidas as súas funcións e retrocede nos diferentes ámbitos de uso, baixo a presión dunha lingua dominante foránea.

Prexuízos lingüísticos: Xuízos de valor (preferencias ou rexeitamentos) sobre a lingua baseados en razoamentos falsos ou sen fundamento («O galego é de pailáns de aldea», «O galego só o falan os dunha determinada ideoloxía»...).

Conflito lingüístico: Situación de tensión e pugna entre dúas linguas en contextos diglósicos, e que se pode resolver ben mediante a substitución lingüística, ben mediante a normalización lingüística.

Substitución lingüística: Desaparición da lingua minorizada porque a lingua dominante se impón completamente en todos os ámbitos e funcións.

Normalización lingüística: Proceso mediante o cal unha lingua minorizada consegue recuperar o seu valor comunicativo, as súas funcións lingüísticas e o seus status como lingua propia.