Comentarios a «O curioso incidente...»

Chegou o momento de falarmos de O curioso incidente do can á media noite, de Mark Haddon. Os que non lestes o libro non vos preocupedes, escusades seguir lendo. Esta actividade non vai con vós. E tampouco vos afectará na nota. Boa finde!

Para os que si o lestes, a tarefa de hoxe é ben sinxela. Gravade simplemente un audio cun breve comentario persoal sobre a novela.

Importante!, esta recensión persoal debe ter un MÍNIMO de 1 MINUTO e un MÁXIMO de 2 MINUTOS. Para que vos resulte máis doado falar durante ese tempo, podedes abordar cuestións como estas: 

• Que opinión xeral che merece o libro? Gustouche? Por que?
• Foi unha lectura fácil ou non? Tardaches moito en lelo?
• Que che parece o seu protagonista, Cristopher Boone?
• Este é un bo exemplo de «historia de superación». Que cres que quere dicir iso? Estás de acordo?
• O TEA (Trastorno do Espectro Autista) supón unha dificultade na comunicación e na relación cos demais, mais moitos dos que padecen este trastorno superan eses problemas: Aquí tes uns cantos exemplos que se cadra descoñecías. Que opinas?
• Que momento da novela che gustou, impactou ou emocionou máis? Por que?
• Como lle recomendarías esta novela a un compañeiro/a?

Convén preparardes previamente a vosa intervención un chisco. Pensade que ides dicir: un pequeno guión viría ben. Procurade evitar as interferencias co castelán: xa sabedes (*Me parece por paréceme, *había feito por fixera, *perro por can, *rojo por vermello...). 

Hai dúas formas de gravardes e enviardes o audio.

a) se o facedes con ordenador no MOODLE,  en «Texto en liña» usade na opción de «Record audio» do editor de texto e subide despois o arquivo.

b) se o facedes con móbil ou tablet, gravade directamente o audio no voso dispositivo e logo subide o arquivo  a MOODLE en «Entrega de ficheiros».

Tedes unha semana completa para facelo. 

Repasamos a análise morfolóxica [1]

Hoxe toca darlle un repaso á análise morfolóxica. Lembra, consiste en descompoñer unha palabra identificando a estrutura que a forma. 

Dálle unha lectura ao apartado 4.2 O nivel morfolóxico: palabras e morfemas (páx. 18 do teu libro). Aí poderás ver os distintos tipos de morfemas que poden constituír unha palabra.

Lembra que facemos a análise morfolóxica do seguinte xeito.

betanceiros = bentanc- [L] + -eir- [MDS] + -o- [MFX] + -s [MFN]

Agora, a actividade. Aquí podes descargar un PDF cunhas palabras para analizar. Hoxe tócache só as 9 primeiras (de «bilingüismo» a «rapaciñas»).

a) Podes facelo directamente sobre o papel, se consegues imprimir o PDF (e mándasme unha foto por MOODLE). 

b) Podes escribir as análises directamente no cadro de texto da actividade en MOODLE.

Derivación: prefixos e sufixos

Dálle unha lectura aos recadros sobre prefixos e sufixos das páxinas de 181 e 203 do teu libro. Recordarás que estes son morfemas derivativos, é dicir, os que se engaden ao lexema para formar palabras derivadas, que cambian substancialmente o significado da palabra simple.

Mentres os morfemas flexivos (gat-o, gat-os) informan sen máis de trazos como xénero e número, os morfemas derivativos achegan un novo significado que mesmo chega a cambiar a propia categoría gramatical da palabra primitiva (sabor –substantivo–, saboroso –adxectivo–, saborear –verbo–). Estes morfemas derivativos constitúen o procedemento máis habitual e efectivo de formación de novas palabras.

Segundo a súa posición dentro da palabra, distinguiamos entre prefixos (MDP) e sufixos (MDS):

• Prefixos (MDP): sitúanse antes do lexema. Caracterízanse por non cambiaren nin a referencia nin a categoría gramatical da palabra da que derivan, só varían ou matizan o seu significado: atípico ou analfabeto (‘negación ou privación’), prehistoria (‘anterioridade’), bilingüe (‘dúas veces, dous’), refacer (‘repetición’),  desfacer (‘contrario de’)...

• Sufixos (MDS): sitúanse despois do lexema. Poden ser:

—Derivativos: modifican a referencia e, moitas veces, a categoría gramatical da palabra da que proceden (son transcategorizadores): dentame (‘colectivo’), casamento (‘acción ou proceso’), libraría (‘lugar’), xornalista (‘profesión’)...

—Diminutivos e aumentativos: engaden nocións de tamaño: caderniño (‘diminutivo’), zapatón (‘aumentativo’).

—Apreciativos: non modifican nin a referencia nin a categoría gramatical da palabra base, senón que a dotan de matices de afectividade: rapaciña ou gordecho (‘apreciativos positivos’), cuartucho ou casuca (‘apreciativos negativos’).

Aquí tes un breve vídeo didáctico que che servirá de apoio. En portugués! Seguro que comprendes ben: xa dominas o portugués 😉 e o contido é común ao galego.

Como tarefa, hoxe fai as actividades en liña que atoparás aquí, aquí e aquí. Repara en que a actividade 1 e 3 teñen dúas partes. 

Verifica ti mesmo/a os teus resultados. Non é preciso que me envíes nada hoxe. Ánimo!

Rosalía de Castro, universal

Non podemos deixar que pase este curso sen nos achegar, aínda que sexa minimamente, á figura máis importante do Rexurdimento galego (e emblema da nosa cultura), Rosalía de Castro.

Para darvos unha idea da repercusión desta poeta, mesmo a nivel internacional, arriba tedes unha emocionante versión de «Adiós ríos; adiós, fontes», primeiro poema en galego composto por Rosalía de Castro con escasos 20 anos. Os que recitan e cantan son os nenos e nenas do St. Mary's School, en Mullaghbawn (Irlanda). Unha boa proba da universalidade da nosa Rosalía. Pero hai moitas máis. Coñecías ti estes datos curiosos?

Sabías que...?

Só dúas literaturas do mundo teñen como «autor/a fundacional» unha muller: a literatura xaponesa (con Murasaki Shikibu, que no século XI escribiu Genji Monogatari, a primeira novela da literatura universal, no sentido moderno do termo) e a literatura galega (con Rosalía de Castro).

Sabías que...?

Ademáis de ser a escritora emblemática da literatura galega, Rosalía é considerada (xunto con Gustavo A. Bécquer) a precursora da poesía moderna en lingua castelá. 

Sabías que...?

Rosalía tivo forza para superar unha chea de dificultades na súa vida, nunha sociedade moito máis conservadora e machista cá de hoxe: era filla de nai solteira (o seu pai era un crego) e decidiu dedicarse a escribir profesionalmente (algo mal visto nunha muller naquela época).

Sabías que...?

O recoñecemento a Rosalía de Castro fixo que se lle dedicasen monumentos non só en Galicia (Compostela, Padrón, Vigo, Lugo, Rianxo...) senón tamén fóra de Galicia (Barakaldo, Porto, Lisboa, Montevideo, Bos Aires...).

Sabías que...?

Os poemas de Rosalía foron traducidos a linguas como o inglés, o francés, o alemán, o ruso, o xaponés, o éuscaro, o hebreo, o turco, o hindi... 

Sabías que...?

O 24 de febreiro, día do nacemento de Rosalía, o buscador Google adoita homenaxear a autora de Cantares Gallegos e de Follas Novas dedicándolle un dos seus doodles.

Sabías que...?

O ano pasado, a Televisión de Galicia estreou con éxito un filme dedicado á figura de Rosalía de Castro. O seu título é «Contou Rosalía». Deseguido tes un tráiler e podes ver o filme completo, se che presta, aquí. 

Aquí che deixamos un fermoso vídeo que presenta, de forma amena, a biografía de Rosalía de Castro.

A tarefa de hoxe é:

• Ler os apartados dedicados a Rosalía de Castro (1. Biografía, 2. Obra literaria, 3. Lingua e estilo) das páxs. 233-235 do teu libro.

• Ler aquí o poema «Unha vez tiven un cravo» (e ver a recitación que aparece). Despois resolver as actividades interactivas que se propoñen (seleccionar «Mostrar todas as preguntas»).

• Facerlle fotos ou pantallazos ás respostas e envialas por MOODLE. É imprescindible indicar tamén por MOODLE a cal destes núcleos temáticos corresponde o poema: a) poesía costumista, b) poesía subxectiva-intimista ou c) poesía obxectivo-social.

Rexurdimento: unha cuestión de actitude

O Rexurdimento é, como podes ver nas páxs. 212-213 do libro, o movemento cultural que nace coa publicación de Cantares gallegos de Rosalía de Castro o 17 de maio de 1863 e que se estende ata a segunda década o século XX. Este movemento xorde da vontade dun importante grupo de intelectuais e escritores de que o galego renacese como lingua literaria e de cultura, despois de varios séculos de desprezo e marxinación.

Rosalía, aquela rapaza de escasos 20 anos, amosou unha actitude sen precedentes na época: superou os prexuízos sobre o galego e tamén os prexuízos sobre o papel das mulleres no século XIX, para publicar por primeira vez unha obra literaria na súa lingua. Unha actitude de orgullo, de dignidade e de defensa da propia identidade que compartiron despois persoeiros literarios como Manuel Curros Enríquez ou Eduardo Pondal. Unha actitude que, de cando en vez, seguimos a ver, por sorte! 

Explicouno de marabilla o youtubeiro Aquel-e, aló por 2018, con motivo da participación de Sabela en Operación Triúnfo.

A tarefa hoxe, simplemente dedicar uns minutos a ver con atención o seguinte vídeo que che presenta como xurdiu e que trazos tivo o Rexurdimento. Un movemento crucial para a nosa literatura e para a nosa historia.

O xénero lírico

Hoxe imos regresar ao tema 1 do noso libro. En concreto, imos repasar os trazos básicos do xénero lírico. O primeiro que debes facer é ler con atención o subapartado 2.1 O xénero lírico (páxs. 22-23). Repara na definición xeral do xénero, en como se analiza a métrica dun poema (medida e rima) e nas estrofas.

Para completar esta información, se o necesitas, podes consultar a entrada na galipedia sobre estrofas e recursos estilísticos.

E para acabar o repaso deste contido, dedícalle 10 minutos a este útil vídeo no que se nos explican dunha forma moi clara os trazos básicos do xénero lírico.

Agora poñamos en práctica estes coñecementos. Deseguido, o soneto «Bendito sexa o ano, o mes, o día» de Darío Xohán Cabana. Leo con calma, en voz alta se é posible, e procura captar o seu sentido. Lembra que hai unha voz poética que busca expresar unha idea.

Bendito sexa o ano, o mes, o día
que te encontrei no medio do camiño
e andabas escollendo a flor do espiño
sen te mancar na espiña que fería;

bendita sexa a hora en que eu prendía
no teu claro mirar de trigo e liño
e o instante en que probei o manseliño
mel da palabra túa de amavía:

bendito sexa o intre e o segundo
en que determinei ser teu amigo
e camiñar contigo polo mundo.

bendito sexa o porto e a cidade
onde embarquei pra navegar contigo
nun navío de amor e de saudade.

Agora vai aquí e realiza as actividades interactivas que se propoñen sobre este poema (marca a opción «Mostrar todas as preguntas»). Cando remates, fai pantallazos ou fotos dos teus resultados e envíamos por MOODLE.

Letras Galegas: todos lemos!

Desde a Biblioteca, organizouse este magnífico vídeo para celebrar o Día das Letras Galegas. Un gran traballo, Xulián! Coma sempre! Parabéns!!! 

No Día das Letras, os vosos mellores vídeos

Hoxe, 17 de maio, pareceunos a mellor ocasión para celebrar as Letras Galegas coa selección dos vosos mellores vídeos dos 21 Días co Galego. Lembrade, aqueles que preparastes entre xaneiro e febreiro deste ano. Parece que pasou un século, verdade?!

Queda pendente a excursión a Santiago. Esperemos que chegue a oportunidade, máis cedo ca tarde.

Parabéns polo voso gran traballo! E moito ánimo!

Interferencias lingüísticas [2]

Como acabas de ver nestes capítulos do «Dígocho eu», as interferencias do castelán afectan por desgraza a todo o sistema da lingua: morfoloxía (*o viaxe por a viaxe), léxico (*averiguar por pescudar ou indagar), fraseoloxía (*que va por non ho ou de ningún xeito).

No teu libro (páx. 280), xa tes unha táboa que che explica cales son estes diferentes tipos de interferencias. Aquí imos recordarcho tamén con algúns exemplos:

Plano fonético:
• Indistinción do grao de apertura nas vocais medias. Confundir na pronuncia óso (corpo) / oso (animal)
• Deficiente pronuncia do fonema «n» velar. Pronunciar unha como una.

Plano morfolóxico:
• Alteración do xénero dalgúns substantivos *a nariz, *a leite...
• Uso errado de «te» en lugar de «che»: *Leveite un agasallo.
•  Uso do «lleísmo», isto é, utilización das formas de CI («lle», «lles») en vez das correspondentes de CD («o», «os»): *Convócolle a unha reunión, *Saudeilles ao marcharen...
• Uso nos demostrativos das formas *esto, *eso, *estos, *esos.

Plano sintáctico:
• Ausencia do artigo cos posesivos: *meu coche, *miña cama...
• Incorrecta colocación do pronome átono: *A profesora me aprobou.
• Emprego da preposición «a» na perífrase «IR + infinitivo»: *Vou a facer o xantar.

Plano léxico:
• Palabras do castelán que desprazan as lexítimas galegas correctas: *grifo por billa, *sartén por tixola, *muela por moa, *gusano por verme, *cuchillo por coitelo...

Ás veces mesmo atopamos interferencias do castelán «disfrazadas» de galego, que tamén son incorrectas: *conexo por coello, *tixeiras por tesoiras, *parexa por parella, *carreteira por estrada...

Agora toca algo de práctica. Fai os exercicios interactivos que atoparás aquí, aquí e aquí. Cando remates cada un, fai unha foto ou pantallazo e envíamo por MOODLE.

Interferencias lingüísticas [1]

Na páxina 280 do teu libro, abórdase un dos fenómenos máis comúns en situacións de contacto entre linguas: as interferencias lingüísticas.

De sempre, a lingua de calquera comunidade vive en contacto coas linguas de comunidades máis ou menos próximas. Isto fai que con frecuencia uns idiomas inflúan noutros e acaben «prestándose» palabras, especialmente para designar realidades para as que a lingua propia non ten un nome. Isto son os préstamos lingüísticos. Por exemplo: 

• Préstamos do castelán no galego: tortilla, azulexo ou guerrilla.
• Préstamos do inglés no galego: fútbol, chip ou surf.
• Préstamos do francés no galego: blusa, debut ou cabaré.  

Á súa vez o galego deixou préstamos noutras linguas.

• Préstamos do galego no castelán: chubasco, morriña ou vieira. 

Todos estes préstamos son voces correctas e necesarias na lingua.

Outra cousa ben distinta é cando se dá unha convivencia no mesmo territorio de dúas linguas en situación de desigualdade. Neste caso os falantes da lingua minorizada, tendo termos xenuínos de seu para designar certas realidades, incorporan voces innecesarias da lingua hexemónica (*desayuno por almorzo, *mezclar por mesturar, *pulpo por polbo). Fálase entón de interferencias lingüísticas.

Este fenómeno, ademais de constituír unha incorrección, é moi negativo para a integridade dunha lingua e mesmo pon en perigo súa viabilidade no futuro.

Dálle unha atenta lectura ao apartado de Lingua e Sociedade da páxina 280 e fai estas actividades en liña que che axudarán a recoñecer e evitar algúns castelanismos: aquí, aquí e aquí. 

O 17 de maio para Ricardo Carvalho Calero

Achegámonos ao 17 de maio, Día das Letras Galegas. Escolleuse este día e non outro porque un 17 de maio, aló polo 1863, unha moza chamada Rosalía de Castro publicou o libro que representaría un antes e un despois na historia da nosa lingua e da nosa cultura: Cantares Gallegos.

O homenaxeado neste 2020 é Ricardo Carballo Calero, que na última etapa da súa vida asinaba como Ricardo Carvalho Calero. Este ferrolán foi unha das figuras máis relevantes para a lingua e para a literatura galegas do século XX. Foi un verdadeiro erudito e polígrafo: intelectual, filólogo, narrador, poeta, dramaturgo, crítico literario, profesor...

Para achegarte algo máis á súa figura, recomendámosche que visites o Fogar dos Libros. No blog da nosa biblioteca atoparedes unha chea de información, preparada por Xulián.

Dedicade 5 minutos a  ver este magnífico vídeo, elaborado pola xente do colexio Pío X de Ourense, sobre o protagonista do Día das Letras este ano.

Deixámosche, por último, este PDF para que leas detidamente un resumo do perfil biográfico e bibliográfico deste insigne autor. 

E a tarefa de hoxe é resolver, tendo en conta a información do vídeo e do PDF, este autodefinido dedicado a Ricardo Carvalho Calero (só se che é posible imprimir o documento). Os cadros en laranxa intensa corresponden a termos relacionados coa súa vida ou coa súa obra. E lembra que, cando se fai referencia a números ou anos, cómpre usar a numeración romana.

Adiante! Podes pedir axuda na casa! Cando o teñas listo, faille unha foto e envíama por MOODLE.

O curioso incidente do can á media noite

Hoxe toca aclarar que pasa coa lectura desta 3ª Avaliación. Como sabes desde comezo de curso, o libro de lectura obrigada neste último trimestre é O curioso incidente do can á media noite, do escritor británico Mark Haddon. Editado en galego por Sushi Books e Rinoceronte. 

Trátase dun verdadeiro boom editorial que mesmo deu orixe a unha versión teatral que triunfou primeiro en Londres e máis tarde en diversas capitais europeas. Este é o seu punto de partida.

Christopher é un mozo bastante intelixente e talentoso que coñece as capitais de todos os países do mundo, pode explicar a teoría da relatividade e dicir unha serie infinita de números primos, pero a súa capacidade para relacionarse con outro ser humano é case nula. Ten quince anos e en realidade non ten unha vida normal, atado á súa casa e con odio polo contacto físico. Cando Wellington, o can da súa veciña, é asasinado, decide comezar a aventura e resolver o misterio, tal e como faría o seu heroe: Sherlock Holmes.

Na última semana deste mes de maio, presentaremos no blog unha tarefa sobre esta obra. Debido a situación de confinamento (e á posibilidade de non ter acceso ao libro), esta actividade só servirá para recuperar ou mellorar a nota. 

En todo caso, recomendamos que, se é posible, se lea esta novela porque paga a pena!

Pasapalabra de «Lingua e sociedade»

Se lle botas unha ollada ao índice do teu libro, verás que no bloque de «Lingua e sociedade» xa vimos estas unidades:

Un. 1. As linguas peninsulares: formación e evolución (páx. 20)
Un. 2. Historia social da lingua: a etapa medieval (páx. 46)
Un. 3. Plurilingüismo. Linguas do Estado español (páx. 68)
Un. 4. Contacto entre linguas. Bilingüismo. (páx. 94)
Un. 5. Contacto entre linguas. Diglosia e conflito lingüístico. (páx. 116)
Un. 6. A consideración social das linguas. (páx. 139)

E desde o confinamento vimos:

Un. 7. Historia social da lingua: o período de decadencia (páx. 162)
Un. 8. O galego e a lusofonía (páx. 185)
Un. 11. Variación lingüística: niveis, rexistros e dialectos. (páx. 254)

Unha chea de conceptos importantes foron estudados neses apartados: substrato, superestrato, romanización, galego-portugués, bilingüismo, diglosia, lingua minorizada, lusofonía, prexuízos lingüísticos, gheada, seseo...

Para repasar todos estes contidos, aquí tes un pasapalabra de «Lingua e sociedade», quentiño do forno ex professo para ti. Xoga a resolvelo:

• Escribe todas as respostas no menor tempo posible.
• Para pasar á seguinte letra, podes facer clic en «Pasapalabra».
• Se na primeira rolda do rosco, non dás acertado todas as respostas; na segunda, podes consultar o libro.
• Cando remates, preme en «Fin». Faille unha foto ao teu resultado final e envíama por MOODLE.

Achegamento á lusofonía

Se cadra, non lembras o Festival de Eurovisión do ano 2017. Pois daquela estivemos de celebración! De entre ducias de cancións en inglés cantadas por representantes de países de toda Europa, a gañadora foi «Amar pelos dois», unha balada en portugués, ese idioma fillo do galego-portugués medieval. Un mozo lisboeta, Salvador Sobral, foi o vencedor cantando na súa propia lingua.

Como vemos no seguinte vídeo, recentemente Salvador Sobral deu un concerto en Santiago. Alí referiuse a si mesmo como «galego do sur».

A vinculación do galego co portugués fai que poidamos entendernos, sen grandes dificultades, cuns 215 millóns de persoas do ámbito da lusofonía. Se, ademais, falas castelán e inglés, podes chegar a comunicarte en total con case 1000 millóns! Todo son vantaxes!

Escoita agora a interesante mensaxe que nos envía Isadora, alumna do IES Francisco Daviña Rey de Monforte de Lemos. Realmente convida á reflexión o que nos conta.

Aquí vai a tarefa de hoxe. Primeiro le no teu libro os apartados 1 e 2 da páxina 185 referidos á lusofonía  (Un. 8). Escolle despois entre unha destas dúas opcións:

a) Resolver un encrucillado creado a partir da letra de «Amar pelos dois», de Salvador Sobral. Podes imprimir o PDF e tamén escoitar e ler a canción (aquí) para que che sexa máis fácil.

             

b) Facer un esquema sobre os países que constitúen a lusofonía, por continentes. Debes investigar (aquí, por exemplo) e incluír datos básicos: número de falantes por país ou se o portugués é lingua oficial ou non nese estado. 

Faille unha foto á túa tarefa e envíama por MOODLE.