O Entroido con don Paco e dona Maruxa

Xa está aquí o Entroido, tempo de disfraces e de troula. E no Fogar apareceron os mecos do Entroido, don Paco e dona Maruxa, que observarán vixiantes se todo o mundo cumpre as súas ordes. Unha semaniña para estarmos atentos ao que nos pidan, co festival do venres pola tarde como gran final.

Ah!, e sabiades de onde vén a palabra «entroido»? Pois deriva da voz latina introitus, que significa ‘entrada’ ou ‘comezo’ en referencia á chegada primavera e ao rexurdimento da vexetación. 

E para saberdes máis, aquí vos queda unha divertida unidade didáctica sobre esta festa tradicional tan nosa e, por último, un vídeo dos informativos da TVG sobre o «triángulo máxico» do Entroido galego. A pasalo ben!

Séculos Escuros do galego... e do inglés

Despois do esplendor medieval, a nosa lingua entra nun longo período de decadencia. Son os chamados Séculos Escuros (sécs. XVI, XVII e XVIII), caracterizados por unha ausencia case total do galego nos usos formais e na escrita.

O vídeo de hoxe é a segunda parte do capítulo «Lingua de reis, lingua do pobo», da serie documental Historias de Galicia, que xa comezamos a ver aló atrás. Nel fálasenos da situación do noso idioma nestes séculos e da figura do ilustrado Frei Martín Sarmiento.

Mais... sabías que tamén o inglés tivo os seus propios Séculos Escuros? Se cadra non tiñas nin idea, mesmo moitos ingleses descoñecen este dato. Atentos e atentas daquela a estoutro capítulo da serie de referencia Ben Falado, onde se explica este interesante feito histórico, con moitos paralelismos co ocorrido no noso país. E lembra, como ben din ao final, que «o futuro non está escrito, escribirémolo nós».

Grandes éxitos de onte e de hoxe

Pregunta: Que músico galego acadou sona universal cos seus temas na nosa lingua?

Se non se vos ocorre ningún nome, aí vai un: Martín Codax, toda unha estrela internacional de noso que viviu entre os séculos XIII e XIV. As súas fantásticas cantigas forman parte dese tesouro que é a lírica galego-portuguesa medieval. Un modelo lírico que foi referente na Europa daquel tempo e que levou a trobar no noso idioma a casteláns, a aragoneses, a provenzais, a italianos...

Mais tamén hoxe, sete séculos despois, podemos ver como as pezas deste xograr galego son admiradas e interpretadas en todas as latitudes do planeta. E aí vai unha pequena mostra: catro versións diferentes da súa cantiga de amigo «Eno sagrado en Vigo».

The Dufay Collective (Inglaterra)

Triskilian (Alemaña)

Olam Ein Sof & Fairuza (O Brasil)

Esemble RNH (Rusia)

Estes son só algúns exemplos porque o certo é que os Greatest Hits de Martín Codax non quedan aí: «Quantas sabedes amar amigo», «Ondas do mar de Vigo», «Mia irmana fremosa»... Unha marabilla!

Lingua e literatura na Idade Media

O vídeo anterior, da serie documental «Historias de Galicia» (emitida aló polo 2009), é un bo recurso audiovisual para achegarnos doutro xeito ao contexto lingüístico e cultural da Galicia da Idade Media. 

E deseguido, outro recurso: un mapa animado que nos vai amosando de forma gráfica a evolución da nosa lingua desde o ano 1000 aproximadamente ata a actualidade, máis de dez séculos despois. Interesante, non si!?

 

E para rematar este feixe de recursos, unha fantástica presentación en Prezi sobre a nosa literatura medieval (con ilustracións, gráficos, vídeos...).

Orgullo do propio acento

Orgullo da propia fala, da propia lingua, do propio acento, dos propios sons... tan apegados a nós coma o noso propio ADN. Así foi o punto de partida de «Ghalegho», este vídeo creado desde Rianxo, no corazón das Rías Baixas. Unha peza convertida en auténtico fenómeno viral: máis de 130.600 visitas ata o día de hoxe.

Pois ben, o vídeo xa tivo a súa resposta, solidaria e cómplice, por parte da rapazada do IES de Ribadeo, no límite oriental da Mariña lucense. Titúlase «Eu digo...» e nel amosan o mesmo amor por ese sotaque de seu, que os distingue e sitúa no mundo.

Por certo, sabías que o galego da Coruña tamén posúe gheada (ghaliña) e seseo implosivo (lus)?

Para saberdes máis sobre as variedades xeográficas da nosa lingua recomendámosvos esta ligazón ou estoutra. Ah! E deixa lucir orgulloso o teu acento (na lingua e, se che presta, tamén no peito).

Tempo de magosto

Alto me vexo 

no meu capelexo, 

por unha risada 

quedei sen nada. 

Seguro que che resulta máis doado resolver esta adiviña popular ollando a foto que a acompaña. Boa risada a do ourizo que acabará por perder as súas castañas. Non si?

Como cada ano chegou a celebración do Magosto e aquí temos unhas imaxes do castañeiro a asar unha chea de castañas para os máis cativos. E estaban ben boas! Axiña visitará de novo o Fogar para os maiores!

Coñecedes estas frases feitas arredor do tema das castañas e do magosto? Seriades quen de asocialas con cadanseu significado?

Frases feitas
A. Saír dun souto para meterse noutro.
B. Quedar en auga de castañas. 
C. Facer un bo magosto.
D. Quitarlle as castañas do lume.
E. Cada moucho no seu souto.

Significados
1. Solucionarlle a alguén un problema.
2. Facer un bo negocio, obter un bo beneficio.
3. Ir cada un ao seu.
4. Empeorar unha situación.
5. Resultar algo sen importancia ningunha.

As sete vogais do galego

Un vídeo ben interesante, este do programa «Ben falado». Seguro que xa sabías que a lingua galega posúe sete vogais.

Mais é posible tamén que ás veces che custe traballo distinguir o «e» aberto (présa ‘apuro’) do «e» pechado (presa ‘encoro’); e o «o» aberto (óso ‘do esqueleto’) do «o» pechado (oso ‘animal’).

Aquí che deixamos algunhas nocións para recoñecer a abertura destas vogais medias.

Presentan vogal tónica semiaberta:

• As vogais de abertura media que portan un acento diacrítico: vén, só, póla, óso, présa...

• Os substantivos rematados en -el ou -ol e os seus plurais: papel, papeis,tonel, toneis, caracol, caracois, farol, farois.

• Os verbos da 2ª conxugación (-er) con vogal radical -e- ou -o- que presentan alternancia vocálica, nas segundas persoas do Pres. Ind.: bebes, bebe, beben, comes, come, comen

• Os verbos da 3ª conxugación (-ir) con vogal radical -e- ou -u- que presentan alternancia vocálica, nas segundas persoas do Pres. Ind.: serves, serve, serven, foxes, foxe, foxen.

• As formas verbais do tema de perfecto (pretérito, antepretérito, pretérito de subxuntivo e futuro de subxuntivo) irregular: coubeches, coubera, coubese, couber...

• Os nomes das seguintes letras: e, efe, ele, eme, ene, eñe, erre, ese, o.

Presentan vogal tónica semipechada:

• Os verbos da segunda conxugación con vogal radical -e- ou -o- que presentan alternancia vocálica, na 1ª persoa do Pres. Ind., no Pres. Subx. e no Imperativo: bebo, beba, bebas; como, coma, comas.

• As formas dos verbos da primeira conxugación nas que a vogal -e- ou -o- vai seguida de -i- ou de consoante palatal (grafías «x», «ch», «ll», «ñ») e nos verbos rematados en -ear ou -oar:

Deite, axexa, pechas, tellan, empeña, coxean...

Loita, despexas, acocha, ollan, soñas, voas...

• As formas do tema de perfecto dos verbos ser e ir: fomos, fora, fose, for.

• As formas verbais do tema de perfecto regular: collemos, collera, collese, coller.

• As formas do infinitivo: coller, collermos..., pór, pormos...

• Os nomes das seguintes letras: be, ce, de, gue, pe, que, te, xe, ceta.

• A maior parte das palabras acabadas en -és: coruñés, vigués, montañés...

• As palabras nas que -o- forma ditongo con -u-: touro, tesouro...

• Os nomes rematados en: -edo (medo), -ello (cortello), -eo (feo), -eza (grandeza), -ón (corazón), -or (matador), -oso (fermoso).

• O -o- e o -e- cando están en posición postónica son sempre pechados: débeda, ávrego, conde, morto, símbolo.

E para saberdes máis, dúas webs moi recomendables: o «Dicionario de pronuncia da lingua galega» onde é posible escoitar a pronuncia de cada palabra da nosa lingua e «La Fonética: los sonidos del español» elaborada pola Universidade de Iowa onde podes aprender de forma práctica os conceptos básicos da fonética.