Grandes éxitos de onte e de hoxe

Pregunta: Que músico galego acadou sona universal cos seus temas na nosa lingua?

Se non se vos ocorre ningún nome, aí vai un: Martín Codax, toda unha estrela internacional de noso que viviu entre os séculos XIII e XIV. As súas fantásticas cantigas forman parte dese tesouro que é a lírica galego-portuguesa medieval. Un modelo lírico que foi referente na Europa daquel tempo e que levou a trobar no noso idioma a casteláns, a aragoneses, a provenzais, a italianos...

Mais tamén hoxe, sete séculos despois, podemos ver como as pezas deste xograr galego son admiradas e interpretadas en todas as latitudes do planeta. E aí vai unha pequena mostra: catro versións diferentes da súa cantiga de amigo «Eno sagrado en Vigo».

The Dufay Collective (Inglaterra)

Triskilian (Alemaña)

Olam Ein Sof & Fairuza (O Brasil)

Esemble RNH (Rusia)

Estes son só algúns exemplos porque o certo é que os Greatest Hits de Martín Codax non quedan aí: «Quantas sabedes amar amigo», «Ondas do mar de Vigo», «Mia irmana fremosa»... Unha marabilla!

Lingua e literatura na Idade Media

O vídeo anterior, da serie documental «Historias de Galicia» (emitida aló polo 2009), é un bo recurso audiovisual para achegarnos doutro xeito ao contexto lingüístico e cultural da Galicia da Idade Media. 

E deseguido, outro recurso: un mapa animado que nos vai amosando de forma gráfica a evolución da nosa lingua desde o ano 1000 aproximadamente ata a actualidade, máis de dez séculos despois. Interesante, non si!?

 

E para rematar este feixe de recursos, unha fantástica presentación en Prezi sobre a nosa literatura medieval (con ilustracións, gráficos, vídeos...).

Orgullo do propio acento

Orgullo da propia fala, da propia lingua, do propio acento, dos propios sons... tan apegados a nós coma o noso propio ADN. Así foi o punto de partida de «Ghalegho», este vídeo creado desde Rianxo, no corazón das Rías Baixas. Unha peza convertida en auténtico fenómeno viral: máis de 130.600 visitas ata o día de hoxe.

Pois ben, o vídeo xa tivo a súa resposta, solidaria e cómplice, por parte da rapazada do IES de Ribadeo, no límite oriental da Mariña lucense. Titúlase «Eu digo...» e nel amosan o mesmo amor por ese sotaque de seu, que os distingue e sitúa no mundo.

Por certo, sabías que o galego da Coruña tamén posúe gheada (ghaliña) e seseo implosivo (lus)?

Para saberdes máis sobre as variedades xeográficas da nosa lingua recomendámosvos esta ligazón ou estoutra. Ah! E deixa lucir orgulloso o teu acento (na lingua e, se che presta, tamén no peito).

Tempo de magosto

Alto me vexo 

no meu capelexo, 

por unha risada 

quedei sen nada. 

Seguro que che resulta máis doado resolver esta adiviña popular ollando a foto que a acompaña. Boa risada a do ourizo que acabará por perder as súas castañas. Non si?

Como cada ano chegou a celebración do Magosto e aquí temos unhas imaxes do castañeiro a asar unha chea de castañas para os máis cativos. E estaban ben boas! Axiña visitará de novo o Fogar para os maiores!

Coñecedes estas frases feitas arredor do tema das castañas e do magosto? Seriades quen de asocialas con cadanseu significado?

Frases feitas
A. Saír dun souto para meterse noutro.
B. Quedar en auga de castañas. 
C. Facer un bo magosto.
D. Quitarlle as castañas do lume.
E. Cada moucho no seu souto.

Significados
1. Solucionarlle a alguén un problema.
2. Facer un bo negocio, obter un bo beneficio.
3. Ir cada un ao seu.
4. Empeorar unha situación.
5. Resultar algo sen importancia ningunha.

As sete vogais do galego

Un vídeo ben interesante, este do programa «Ben falado». Seguro que xa sabías que a lingua galega posúe sete vogais.

Mais é posible tamén que ás veces che custe traballo distinguir o «e» aberto (présa ‘apuro’) do «e» pechado (presa ‘encoro’); e o «o» aberto (óso ‘do esqueleto’) do «o» pechado (oso ‘animal’).

Aquí che deixamos algunhas nocións para recoñecer a abertura destas vogais medias.

Presentan vogal tónica semiaberta:

• As vogais de abertura media que portan un acento diacrítico: vén, só, póla, óso, présa...

• Os substantivos rematados en -el ou -ol e os seus plurais: papel, papeis,tonel, toneis, caracol, caracois, farol, farois.

• Os verbos da 2ª conxugación (-er) con vogal radical -e- ou -o- que presentan alternancia vocálica, nas segundas persoas do Pres. Ind.: bebes, bebe, beben, comes, come, comen

• Os verbos da 3ª conxugación (-ir) con vogal radical -e- ou -u- que presentan alternancia vocálica, nas segundas persoas do Pres. Ind.: serves, serve, serven, foxes, foxe, foxen.

• As formas verbais do tema de perfecto (pretérito, antepretérito, pretérito de subxuntivo e futuro de subxuntivo) irregular: coubeches, coubera, coubese, couber...

• Os nomes das seguintes letras: e, efe, ele, eme, ene, eñe, erre, ese, o.

Presentan vogal tónica semipechada:

• Os verbos da segunda conxugación con vogal radical -e- ou -o- que presentan alternancia vocálica, na 1ª persoa do Pres. Ind., no Pres. Subx. e no Imperativo: bebo, beba, bebas; como, coma, comas.

• As formas dos verbos da primeira conxugación nas que a vogal -e- ou -o- vai seguida de -i- ou de consoante palatal (grafías «x», «ch», «ll», «ñ») e nos verbos rematados en -ear ou -oar:

Deite, axexa, pechas, tellan, empeña, coxean...

Loita, despexas, acocha, ollan, soñas, voas...

• As formas do tema de perfecto dos verbos ser e ir: fomos, fora, fose, for.

• As formas verbais do tema de perfecto regular: collemos, collera, collese, coller.

• As formas do infinitivo: coller, collermos..., pór, pormos...

• Os nomes das seguintes letras: be, ce, de, gue, pe, que, te, xe, ceta.

• A maior parte das palabras acabadas en -és: coruñés, vigués, montañés...

• As palabras nas que -o- forma ditongo con -u-: touro, tesouro...

• Os nomes rematados en: -edo (medo), -ello (cortello), -eo (feo), -eza (grandeza), -ón (corazón), -or (matador), -oso (fermoso).

• O -o- e o -e- cando están en posición postónica son sempre pechados: débeda, ávrego, conde, morto, símbolo.

E para saberdes máis, dúas webs moi recomendables: o «Dicionario de pronuncia da lingua galega» onde é posible escoitar a pronuncia de cada palabra da nosa lingua e «La Fonética: los sonidos del español» elaborada pola Universidade de Iowa onde podes aprender de forma práctica os conceptos básicos da fonética.

Viva a diversidade!

Se che doe que o tigre de Bengala, o gorila de montaña ou a balea gris estean en perigo de extinción, se non aturas que os incendios devasten os nosos bosques, pois daquela deberías saber que cada ano 25 ou 30 linguas deixan de existir no planeta. A desaparición dunha especie animal ou vexetal é algo que afecta a toda a Humanidade, do mesmo xeito que tamén nos afecta a todos a perda de diversidade lingüística.

Esa é a base do ecolingüismo e do gran traballo de Gabriel Rodríguez Leva, Javier Castro Sánchez, Jorge Esteban Roca e José Javier de Matos Devesa, alumnos de 1º de Bacharelato. Unha peza audiovisual que busca fomentar o respecto pola diversidade lingüística, partindo da propia diversidade do Fogar. Eliana, Jim, Leila, Pablo, Vicente, Sara, Marlo, John, Kaito, Brando, Antía e moitos outros encargaránse de manter vivo ese valioso legado.

O Rexurdimento en Prezi

de Fernanda Castro Muíños e Marta Vázquez Quintana

de Raúl Fariña Castrillón

  de Damián Castaño Pazos 

Nesta entrada, novos traballos en formato dixital da xente do Fogar. Neste caso tres presentacións en Prezi deseñadas por alumnos e alumnas de 1º de BACH neste curso que finaliza. Fernanda Castro, Marta Vázquez, Raúl Fariña e Damián Castaño son só algúns dos que aceptaron o reto de empregar esta aplicación multimedia. E, polo que vemos, o seu esforzo pagou a pena. 

Proximamente, máis traballos deste curso 2014-2015.

Grandes traballos do 2012-2013

Temos un alumnado que arrasa coas novas tecnoloxías. Xa vimos hai pouco o ben que traballan coa edición de vídeo e agora unhas mostras da arte que teñen co Power Point. Sonvos tres traballos para a Área de Lingua e Literatura Galegas elaborados curso pasado (2012-2013) por compañeiros que daquela cursaban 4 da ESO. Seguro que de aquí a pouco subiremos ao blog novos traballos.

de Nerea López Cernadas

de Demian Castaño e Javier Castro

de Marta Vázquez e Fernanda Castro

Visitáronnos Rosalía, Castelao, Pondal...

Rosalía de Castro

Castelao

Roberto Vidal Bolaño

Valentín Paz-Andrade

Lois Pereiro

Eduardo Pondal

Velaí tedes a Rosalía de Castro, Castelao, Roberto Vidal Bolaño, Valentín Paz-Andrade, Eduardo Pondal, Lois Pereiro e Xosé María Díaz Castro, un selecto grupo dos autores homenaxeados no Día das Letras. Durante toda a semana de celebracións, o alumnado de Educación Primaria andou a buscalos por cada recuncho do Fogar e escoitou atentamente canto lle tiñan que dicir. O obxectivo: descubrir máis sobre a súa vida e a súa obra e, sobre todo, facelo dunha forma ben amena e atraente.

Foi a «Xincana» da Letras Galegas organizada por ese fervedoiro de actividade que é o Plan Lector do Fogar. E coa inestimable colaboración das alumnas da ESO Nerea, Paula, Sara, Alba, Antía, Cris, Yamila e María. Parabéns!!!

En galego, de 0 a 100

17 de maio, Día das Letras! E para celebralo, un dos traballos en formato dixital que prepararon os compañeiros de 1º de Bacharelato. Había moito onde escoller, mais de momento aquí vai esta primeira peza: «Instrucciones para aprender a hablar gallego». Adiante con este curso acelerado!

As alumnas Antía Quintá Gayoso e María Martínez Martínez prepararon esta adaptación do relato «Instrucciones para aprender a hablar gallego» de Made in Galiza, de Séchu Sende. Olliño industria de Hollywood, no Fogar reborda o talento!

«Instrucciones para aprender a hablar gallego» é un relato que nos fala das dificultades que algunhas persoas teñen para falar galego e de como superalas. Un relato que, cando menos, axuda a reflexionar. En relación con isto, tamén pode ser interesante que coñezades iniciativas como Obxectivo1DG. Seguro que non vos soa. Pícavos a curiosidade? Visitade aquí a Guía de Lectura de Made in Galiza elaborada pola profesora Pilar Ponte, lede en que consiste e animádevos!

Xosé María Díaz Castro [2]

Tedes xeito co Karaoke? Que tal se vos dá iso de ler e cantar á vez? Animádesvos? 

A Noite é necesaria
pra que ti poidas ver
sobre o medo e o mal
as estrelas arder.

               Xosé María Díaz Castro

Versos luminosos de Diaz Castro musicados pola profesora de música Sandra Tenreiro e interpretados polo alumnado do IES de Guitiriz. Versos que nos falan da importancia de reparar nas cousas positivas mesmo cando todo parece ir mal.

Se queredes saber máis sobre este marabilloso poeta, aquí tedes unha chea de recursos: a web oficial, un xogo interactivo para Ed. Infantil, outro xogo para Ed. Primaria, unha canción...

E aquí, directamente, un cómic sobre a súa vida.

Xosé María Díaz Castro [1]

Estamos xa no mes de maio e o Día das Letras Galegas está aí á volta. Xa saberás que este ano está dedicado ao poeta Xosé María Díaz Castro, autor de pezas maxistrais como «Penélope», unha das máis fermosas definicións poéticas de Galicia.

Penélope

Un paso adiante i outro atrás, Galiza,
i a tea dos teus sonos non se move.
A espranza nos teus ollos se esperguiza.
Aran os bois e chove.

Un bruar de navíos moi lonxanos
che estrolla o sono mol coma unha uva.
Pro tí envólveste en sabas de mil anos,
i en sonos volves a escoitar a chuva.

Traguerán os camiños algún día
a xente que levaron. Deus é o mesmo.
Suco vai, suco vén, Xesús María!,
e toda a cousa ha de pagar seu desmo.

Desorballando os prados coma sono,
o Tempo vai de Parga a Pastoriza.
Vaise enterrando, suco a suco, o Outono.
Un paso adiante i outro atrás, Galiza!

                             Xosé María Díaz Castro, Nimbos

Mini e Mero fixeron unha emocionante versión musicada deste poema. Aquí a tedes, interpretada por eles mesmos.

E se queredes saber algo máis sobre o homenaxeado deste ano, aquí queda unha magnífica presentación en prezi preparada por María José Martínez Paz, alumna de bacharelato do IES de Curtis (A Coruña).

Bota a andar «A chave e o mundo»

A fala

O idioma é a chave
coa que abrimos o mundo:
o salouco máis feble,
o pensar máis profundo.

O idioma é a vida,
o coitelo da dor,
o murmurio do vento,
a palabra de amor.

O idioma é o tempo,
é a voz dos avós
e ese breve ronsel
que deixaremos nós.

O idioma é un herdo,
patrimonio do pobo,
maxicamente vello,
eternamente novo.

O idioma é a patria,
a esencia máis nosa,
a creación común
meirande e poderosa.

O idioma é a forza
que nos xungue e sostén.
Se perdemos a fala
non seremos ninguén!

O idioma é o amor,
o latexo, a verdade,
a fonte que agroma
a máis forte irmandade.

Renunciar ao idioma
é ser mudo é morrer.
Precisamos a lingua
se queremos vencer! 

                         Manuel María

Un poema que nos fala do noso idioma, de nós e do noso lugar no mundo. Un poema que serviu para lle dar un título e un lema a este blog. A través del intentaremos divulgar, coa vosa colaboración, todas actividades e proxectos que se vaian desenvolvendo no Fogar arredor da lingua e da literatura galegas. 

Como ben di Manuel María, coa nosa lingua podemos abrir o mundo: todas as portas, todas as fiestras... E aí vai unha primeira proba: Queres traducir ao galego calquera palabra ou texto en castelán, catalán, inglés ou francés? Queres saber como se di nun deses idiomas algo que está en galego? Aquí tes a ligazón de TradutorGalego, unha app gratuíta para dispositivos móbiles. Unha ferramenta de primeira, para un idioma de primeira, en pleno século 21.